بلوچ دود ءُ ربیدگ ءُ ُ ھستیں جیڑہ
گشتانک دیوک:پروفیسر منظور بلوچ
رجانک ءُ نبشتہ ۔ ادارہ
کجام یک وھدےءَ کہ من اے رنگیں سرھالے ءِ سراپہ گپ کنگءَ کایاں گُڑا ھمے جیڑہ دیمءَکیت اِنت کہ من اردو ءَ گپ بہ کناں،بلوچی ءَ یا کہ براھوی ءَ؟ بلئے منی نز ءَ وھدے کہ یک راجے بدلی ءِ نیمگءَ روت اِنت گڑا ھما راج ءِ ھمک عمل بدلی ءِ نشانی بیت ، ھمے ھاترا وھدے کہ بدلی ءِ عمل اِنت آ کدی اوشتءِ آماچ نہ بیت۔ ھمے رنگ ءَ زبان بہ بیت یا دودمان ءُ دود ءُ ربیدگ اِدا ھم برزی ءُ جھلی کیت ء ُ روت اِنت،مارا اے ھیال گور اِنت کہ اردو زبان مئے زباناں استحصال کنگ ءَ اِنتء ُ اے نوآبادیاتی نظام ءِ نشانی اِنت بلئے ھما اردو ءَ کہ ما گپ کنیں، آئیءِ بارا ما گپ نہ کنیں۔
اِشی ءَ چہ پیش کہ من دود ءُ ربیدگ ءِ سرا گپ بہ کناں،دود ءُ ربیدگ ءُ دودمان چے اَنت۔؟ ایشاں چہ پیسر من اے گپءَ بہ گیشین آں کہ مارا باز جاھاں اردو ءَ ھبر کنگءِ زلورت بیت، چیءَ کہ زبان دودءُ ربیدگ ءِ یک مزنیں بھرے، ما بازیں مراگشاں اردو ءَ گپ کنیں بلئے اے گپ زانگ لوٹ اِیت کہ ھمے اردو ءَ کہ من گپ کناں، آ منی اردو اِنت،آ استحصالی نظام ءِ اردو نہ اِنت، اے ھمے زبان اِنت کہ عطا شاد ءَ آئیءِ تھا رنگ مان کُتگ۔بلئے عطا شاد ءِ اردو ءَ آ پوہ نہ بوتگ اَنت، چیءَ کہ مئے ء ُ آھانی اردو ءِ تھا یک مزنیں تپاوتے است اِنت۔وھدے کہ آھاں مئے اردو نئیت ء ُ مارا آھانی اردو نئیت ء ُ آ عطا شاد ءَ سرپد نہ بنت، آ گش اَنت کہ کوئٹہ اِناں کوٹہ ءِ شاعرعطا شاد،بلئے اے گپ کہ ما گوشیں ما آھانی اردوءَ سرپد نہ بئیں ءُ آ مئیگءَ، ایشیءِ بزانت ایش نہ اِنت کہ مئے اردو نزور اِنت، بلئے کوٹہ مئے لبز بلد (ڈکشنری) آنی تھا نیست اِنتءُ آھانی لبز بلدانی تھا است اِنت۔ تئی لبز بلد(ڈکشنری) ءِ تھا بگندئے کوئٹہ مان مہ بیت بلئے منی لبز بلد ءِ تھا کوئٹہ است اِنت۔
ھمے لبزاں کہ ما کارمرز کنیں آ بلوچ دودمانی دود ءُ ربید گ ءُ مئے کوڈ آف کنڈیکٹ ء ُ مئے چاگردی رویہانی بھر اَنت۔ھمے رنگ ءَ وھدے کہ ھمے اردو ءَ ما گپ کنیں یا بلوچ کہ گپ کن اَنت ء ُ آھانی پھمءَ نئیت گڑا آ اے ھبر کنوکاناں دلاری ءِ ٹپّہءَ جن اَنت۔پمیشکہ من کہ اے اردو ءَ گپ کناں من اِشیءِ تھا غالب ء ُ منٹو ونتگ اَنت، راج سکندر بیدی ء ُ کشن چندر ونتگ اَنت، ساحر، مجار، جون ایلیا ءُ دگہ کئے کئے ءِ نام ءَ بگرآں۔۔؟ اے ھما مرد بوتگ اَنت کہ اِشاں مھر ءِ گپ کُتگ،اے سرجمیں دمگاں آھاں نوکیں پگر ءُ ھیال دیمءَ آورتگ، ما ایشاں چہ وتی چماں دور کت نہ کنیں، ما ایشاں چہ در برتگ۔ ما چہ تامر چارگ ءِ شوک ءَ چون وت ءَ دور داشت کنیں، مئے تھا چوشیں بگندئے مردم مہ بیت کہ آ تامر ءِ شوک ءَ مہ دار اِیت۔آھانی کرا دلیپ کمار است اِنت، غالب است اِنت بلئے ایشانی کرا اے نیست اَنت۔ تاج محل آھانی کرااست اِنت،ایشانی کرا نیست اِنت۔ ھمے چیز اَنت کہ اے دودءُ ربیدگ ءِ تھا جیڑہ پیداک کن اَنت۔
چہ بندات ءَ دود ءُ ربیدگ ءِ سیادی گوں زمین ءَ بندوک بیت اِنت، دود ءُ ربیدگ ءِ بارو ءَ دو پگر ءُ ھیال دیمءَ کاینت یکے Metapyscisبزانکہ آزمانی ءُ دومی عالمانہ، دومی عالمانہءِ ھیال ھمیش اِنت کہ دود ءُ ربیدگ زمین ءِ پیداوار اِنت بزانکہ آئیءِ سیادی گوں زمین ءَ بندوک اِنت چیءَ کہ زمین ءَ چہ پیداک بوتگیں چیز مارا جتا یک جتائیں پجار ے دینت، مارا چہ دومی آں جتا کن اَنت، ھمے ھاترا ھمک مردم کہ ھما زمین ءَ پیداک بیت ھما رنگ ءِ تھا بدل بیت۔
انتطار حسینءِ وڑیں مردم کہ آ لڑءُ بار کنت ء ُ پاکستان ءَ کیت، آ گش اِیت کہ من وتی شپءُ روچاں ہندوستان ءَ گوازینگ لوٹاں بلئے شپ ءَ من پہ وپسگ ءَ لاہور ءَ روگ لوٹاں، چیءَ کہ ہندوستان آئیءِ لوگ بوتگ، ھمودءَ آ کسانیءَ چہ مزن بوتگ۔ نوں تو مارا گش ئے کہ ما چہ وتی ھاک ءَ دور بہ بئیں، مردم ھما زمین ءَ کہ پیداک بیت اودءَ ا ٓئیءِ بنداتی زند گوزاِیت، آئیءِ بنکی سنگت ءُ ھمبراہ،آئیءِ رنگ ء ُ روپ دراہ ھما زمین ءَ گوں بندوک بنت۔وتی زمین ءَ چہ سدگ کس ءَ وش نہ بیت۔ اگاں کسےءَ دگہ جاھےءَ مال ء ُ ملکت بہ ر س اِیت،زندمان ءِ دراھیں آسراتی بہ رس اَنت بلئے وتی زمین مہ بیت، کسے آھانی زورگءَ پہ جاڑیگ بوت نہ کنت، چیءَ کہ زمین ءَ گوں مردم ءِ ساہ بندوک بیت۔
مروچی ھم دنیا ءِ تھا چوشیں مردم باز اِنت کہ آ وتی زمینانی سراباز نگیگیں جاوراں گوں زندگ اَنت، بلئے وتی ھاک ءِ یلہ دیگ ءَ جاڑیگ نہ اَنت،چیءَ کہ وتی زمین ء ُ ھاک ءَ چہ دَر زندمانءِ گوازینگ سک گران اِنت۔ ھمے رنگ ءَ وھدے کہ ما لبزانک ءِ گپ ءَ کنیں گڑا لبزانک ءِ سیادی ھم گوں زمین ءَ بیت اِنت۔ مرچاں نوں یک نوکیں مکالمہ یے بندات بوتگ کہ دود ءُ ربیدگ ءِ بزانت چے اِنت۔؟یا دودمان(تہذیب) ءِ تھا دود ءُ ربیدگ کیت اِنت گوں، گڑا ھمے کہ زانتکار ء ُ کوا س کہ است اَنت آھانی گوشگ اِنت کہ دود ءُ ربیدگ یک شرتریں لبزے، دود ءُ ربیدگ وت مزن اِنت ء ُ آ وتی تھا یک مزنیں بزانتے داراِیت۔ (دود ءُ ربیدگ ءِ سرا ڈاکٹر جمیل جالبیءِ نبشتہ کتگیں کتابے است،شما ھم بہ وان اِت ئےِ) آوتی کتا ب ءِ تھا نبشتہ کنت کہ اگاں یک حیوانے ءِ یا کہ مردمے ءِ نامءَ ما دگہ زبانے ءَ چہ دگہ زبانے ءَ بدل کنیں، پہ درور کتاءَ کچک، بلی ءَ پشی،وائٹءَ اسپیت، اے رنگیں علمی گپ ءُ گال چو ارزان نہ اَنت کہ ما یک زبانے ءَ چہ دومی زبان ءَ چیزاں انچو بدل بکنیں، ایشانی پسہءِ دیگءَ پہ مزنیں علمی کار لوٹ اَنت۔ ایشیءِ سرا دنیا ءِ کتاب نبشتہ کنگ بوتگ، چیءَ کہ اشی ءَ تئی وجود ءَ گوں سیادی است اِنت، تو چے گورا کن ئے، تو چے ورئے، تئی لوگانی جوڑ کنگ ءِ رنگ ء ُ دروشم چے اِنت،تئی سیولائزیشن چے پیم اِنت ءُ پدا تئی عقیدت ءُ تئی روایات،ایشاں ھوار تئی زہنی ھیال ء ُ لیکہ، لبزانک دگہ کجام کجام چیز اَنت کہ دود ءُ ربیدگءِ تھا کاینت۔تچکءُ ساپیں لبزاں گوں دود ءُ ربیدگ ھما اِنت کہ تو ھما زمین ءُ جغرافیہءِ تھا زندگ ئے، آئی ءِ تھا ھوار یں کل شئے تئی نان ءِ ورگ ءَ بگر داں جیڑگ ءِ عملءَ درءَکل دود ءُ ربیدگ ءِ تھا کاینت۔
دود ءُ ربیدگءِ بارو ءَ لھتیں ردیں ھیال ھم است اَنت، چوشکہ مئے گورءَ،پاگ چوٹ ء ُ بروت ءِ مزن کنگ کہ بازیں مہلوکے ھمے گش ایت کہ دود ءُ ربیدگ ھمیش اِنت۔ بلئے دود ءُ ربیدگ وَ سک باز مزن اِنت،من سرپد نہ باں کہ من 5درسد ھم آئیءِ گوماانساپ کنگ ءَ آں،بلوچ دنیا ءِ کجام ھم کنڈءَ کہ نشتگ، باز جاگھاں جغرافیہ ءَ چہ ڈن بلوچ نشتگ اَنت بلئے آھانی دود ءُ ربیدگ یک اِنت ء ُ آ بلوچ دود ءُ ربیدگ گشگ بیت اِنت، چیءَ کہ آئیءِ بندات چہ یک ھاسیں جغرافیہ یےءَ چہ بوتگ کہ آئیءِ وتی یک وشبوھے بوتگ،وتی یک رنگے آئیءِ تھا برزیں کوھانی جلال ء ُ بولان ءِ آپانی جمال ھم است اِنت۔ نوں تو کجام کجام چیز ءَ ھوار کن ئے ءُ کجام کجام چیز ءَ کش ئے۔؟
تئی دود ءُ ربیدگءِ بنکی جاہ تئی پیداک بوگ ءِ جاہ اِنت،کہ اودءَ تو ودی بئے، ھمودءَ کہ تو مھر،محبت، رواداری، شری،ھرابی کلیں شئے آں در برئے، مردم ءَ ھمے ھاترا گوں زمین ءَ مھر بیت اے یک مردم ءِ فطرتے، کہ ھما جاگہء ُ زمین ءَ کہ تو رستگ ئے،تئی پُشپدانی جاگہ اِنت،اودءَ تو چون وشیاں نہ مار ئے، مرچی کہ وھدے من چہ شھراں در کپاں ءُ علاقہ آں رواں گڑا اودءَ انچو ماراں کہ وھد اوشتاتگ بلئے وھدے کہ پدا واتر شھرءَ کایاں گڑا ھما انبکس پدا پُر بیت کہ میتگءِ روگ ءَ گوں ھورک بوتگ،چیءَ کہ ما اِدا زندمانءِ گوازینگ ءَ عادی نہ اِیں۔ اے ماحول ءِ تھا زند گوازینگ ءِ واستہ مارا کرنانی کرن لگ اَنت، پدا بگندئے ھما دیمءِ نسلے بئیت ءُ ادءِ زندگی کنگ ءَ وش بہ ماراِیت، ھمے رنگ ءَ یک ماحولے ءَ چہ دومی ماحولے ءَ زندگ بوگ ء ُ پدا یکدم آئیءِ تھا ھواریں زندگی ءِ گوازینگ سک گران اِنت، چیءَ کہ اشی تھا انسانی زھن ءِ مزنیں کردارے۔نوں لاچاری ھم است اَنت،زند گوازینگی اِنت، وانگی ھم است اِنت،نوکری یے اوں گرگی اِنت۔
بلئے اشانی واستہ ما یک مزنیں گراں بھائیں شئے یے ببا دیگءَ ایں،آ کیمتی ئیں شئے مئے روح ءِ سودا اِنت، کہ آ مئے جندءِ وتی زمین ء ُ ھاک ءَ چہ پیداک بیت اِنت۔ تو کجام ھم مردم ءَ را جُست بکن کہ وتی زندءِ گڈی روچاں کجا گوازین ئے، آ گش اِیت کہ من وتی زندمان ءِ گُڈی ساھتاں وتی زمین ءِ سرا گوازینگ لوٹاں، کہ اے یک باز مزنیں سیادی یے کہ آئی ءَ کس پروشت دات نہ کنت، تو یک راجے ءَ پروش دات کن ئے یا کہ یک ریاستے ءِ سرا کبزہ کُت کن ئے بلئے یک راجے ءِ دود ءُ ربیدگ ءِ شکست دیگ یک باز مزنیں کارے ء ُ نوآبادیاتی نظام ءِ ھاسیت ھمیش اِنت کہ آ یک ایردستیں راجے ءِ دود ءُ ربیدگ ءَ درستاں چہ ساری تباہ کنگ لوٹ اِیت، پرچا کہ تاں ھما وھدءَ کہ آ ترا اے باور نہ کنائین اِیت کہ تئی دود ءُ ربیدگ چہ منی(قابض ءِ) دود ءُ ربیدگءَ کمتر ء ُ نزور تر اِنت آ اے گپ ءَ باور کنائینت نہ کنت کہ آئیءَ را تئی سرا حاکمیت ءِ کنگءِ ھک است اِنت۔
نوآبادیاتی نظام ءِ بنیاتی فلسفہ ھمیش اِنت کہ آ ایردستءَ اے باور کنائین اِیت کہ منی دود ءُ ربیدگ ءَ چہ تئی دود ءُ ربیدگءَ شرتر اِنت، منی مہذب، تئی مہذب ءَ چہ بالا اِنت، تو جاھلے ئے،تئی دود ءُ ربیدگ جاہلانہ دود ءُ ربیدگے، نابودی ءِ دود ءُ ربیدگے، پمیشکہ مارا اے ھک است اِنت کہ ماشمئے سرا کبزہ بہ کنیں ء ُ شمارا مہذب جوڑبکنیں، اے ھما بنیاتی سوچ اِنت کہ آئیءِ پشت ءَ نو آبادیاتی نظام جوڑ اِنت۔دگنیا ءِ تھا نوآبادیاتی ریاست جوڑ بوتگ اَنت ء ُ بدبکتی ءَ چہ مرچی ھم مئے سیادی چہ یک نوآبادیاتی نظامے ءَ گوں بندوک اِنت کہ آئیءِ کرا منی دود ءُ ربیدگ ءِ ھچ پیمیں ارزشتے نیست اِنت بلئے آئیءَ چہ پد ھم آ ئی ءَمنی دود ءُ ربیدگ ءَ را پروش دات نہ کُتگ۔
اگاں ما ہندوستان ءِ درور ءَ بزور اِیں کہ اودءَ ا نگریز ءَ کبزہ کُت ءُ یک مزنیں مدتے ءَ تک وتی کبزہ ئےِ برجاہ داشت ء ُ نوآبادیاتی نظام ءِ بنیات ئےِایر کُت، ہندوستان سک مزنیں ملکے کہ ماآئی ءِ زر ء ُ مال ءِ تصور ءَ ھم کُت نہ کن اِیں، اودءَ عالم ء ُ دانشور یں مھلوک ھم یک مزنیں کساسے ءَ است اَنت، وھدے کہ انگریز اودءَ کیت ء ُ اینکس اِیں یک مزنیں مدتے ءَ تک ننداِیت، چوشکہ آھانی گُشگ اِنت کہ اے سرجمیں وھد ءَ ہندوستان ءَ 20یا 25ہزار انگریز ءَ چہ گیش نہ اتکگ،ھمیشاں اودءَ کروڑ اں ہندوستانی مھلوک وتی گلام داشتگ، چیءَ کہ شما تہذیب یافتہ نہ اِت بلئے اگاں ما بچاراِیں گڑا ہندوستانءِ تہذیب دنیا ءِ کوھن تریں تہذیباں چہ یک تہذیبے۔ بلئے زورگر مدام انچیں بے بنیاتیں جواز اں گوں راجاناں گلام جوڑ کن اَنت۔ افریقہ ءَ ھم ھمے ڈول اودءِ مھلوکءَ گش اَنت کہ شما سیاہ اِت ء ُ سیاہانی تھا دنیا ءِ یک مزنیں ھرابی یے است اِنت ء ُ چوشکہ مئے رنگ اسپیت اِنت، پمیشکہ مارا اے ھک است اِنت کہ ما شمے سرا حکمرانی بکنیں۔
بلئے وھدے کہ انگریز سرجم ءَ ہندوستان ءَ کبزہ ءَ کن اَنت بگندئے دُراھیں چیزاں وتی دست ءَ کن اَنت بلئے انگریز روکپتی(مغربی) دودءُ ربیدگ ءَ ہندوستان ءِ تھا منارینگءَ ھچ ڈولءَ سوبمند نہ بنت، مرچیءَ داں نوآبادیاتی سوچ ھمیش اِنت بلئے مئے گورا اگاں یک جنگے است اِنت آ ھمیش اِنت کہ مارا روکپتی دودمان ءَ گوں کینگ دار اِیں۔ مرچی بگندئے چیز جتا اَنت بلئے آ وھداں خالص اے یک کلچرل جیڑھے اَت بلئے ما وتی دود ءُ ربیدگ ھم یلہ نہ کُتگ اَنت، دود ءُ ربیدگ چیر دیگ بوت نہ کنت، اگاں بلوچ آتش پرست بوتگ اَنت گڑا آ مرچیءَ داں ھم مارا گندگ ءَ کاینت، چیءَ کہ کجام نہ کجام زمانگے ءَ مئے پشدرانی سیادی گوں آھاں بوتگ۔ بازیں انچیں چیز ترا گندگ ءَ کاینت کہ آ اسلا می تہذیب ءِ بھر نہ اَنت،بگندئے آما چہ جتا جتائیں عقیدتاں زرتگ اَنت ء ُ نوں ما آھاں یک مہذبی ھیسیت یے د ئیں۔ تو روزردءِ وھد ءَ کسے ءَ واد نہ دئے، تو اگاں لوگ ءِ تھا ناکُن چن ئے گڑا مات یا بلک تراھبر دنت کہ لوگ ءِ دل ءَ ناکن ءِ چنگ شر نہ اِنت، اے چے اَنت آیا ما کدی اِشانی سرا ھیال کُتگ کہ اے کجام عقیدت ءَ گوں سیادی دار اَنت۔ کجام سیولائزیشن ءَ چہ سیادی دار اَنت۔۔۔؟
اے دود ءُ ربیدگ انچو مھکم اِنت کہ تو لَکھانی ھسابءَ کوشست بکن بلئے تو انگت ایشیءَ شکست دات نہ کن ئے، آئیءِ سوب اِش اِنت کہ اے سرجم ءَ مئے لاشعور ءِ بھر جوڑ بنت، چونائیءَ بگندئے مارا یات مہ بنت بلئے گپ گپ ءِ تھا مئے یاتانی تھا کاینت، راجانی تھا پدا اے اجتماعی لاشعور ءِ تھا کئیت گوں کہ آئیءِ سیادی گوں مئے پت ء ُ پیرکان اِنت۔ آھاں کہ ھرچی کُتگ آ ھم مئے ھمے اجتماعی لاشعور ءِ بھر اَنت، مردم ءِ بالادءِ مستریں شئے دماگ اِنت کہ اے وھدءَ داں آئیءِ تھا ھم سرجمیں علم نیست اِنت کہ اینکس تیزءُ اینکس مزنیں تاکتوریں چیزے چون جوڑ بوتگ، اشی سرا ھم ما سرجم ءَ پکءَ نہ اِنت۔ باز رندءَ ما مردمے ءَ پجہ نیاراِیں بلئے انگت انچو ماراِیں کہ ما اے دیستگ، انچیں لھتیں نہ دیستگیں ھیال اَنت کہ مردم انچو ماراِیت کہ من اے جاورانی تھا گوستگ آں، مردم وت یک مزنیں جنگلے کہ آئیءِ پٹ ء ُ پولءِ عمل اِنت کہ ما آئیءَ تہذیب گُش ایں۔ ایش کہ ھمے جنگل اِنت آئیءِ تھا ھم بازیں چیز است اَنت کہ آھانی پٹ ء ُ پول کنگ ءِ زلورت است اِنت۔ بلئے ما اے نیمگءَ سک کم ھیال کنیں، ما زاہری تہذیب ءَ گیشتر ارزشت دائیں کہ آئی ءِ تھا مئے گد، مئے گپ کنگ ءِ وڑءُپیم ھوار اَنت۔ بلئے تئی جندءِ تھا کہ یک مزنیں جنگلے است اِنت کدی آئیءِ پٹ ء ُ پول کنگ ءِ ھیال کُتگ کہ بگندئے ھما جنگل ءِ تھا لہتیں کنٹگ بہ بیت کہ آ کشگ بہ لوٹ اَنت،دور دیگ لوٹ اَنت، نوں اے تیوگیں چیز اں کہ تو کار ئےگڑا دود ءُ ربیدگ ءُ دودمانءِ گپ بیت۔ ما اگاں اینکس زانتءِ دارگ ءَ پد ھم اے زانت نہ کنیں کہ دماگ چون ء ُ چتور کار کنت ء ُ آئیءِ عمل ءَ سرپد نہ بئیں،گڑا دود ءُ ربیدگءِ مانا منی ھیالءَ سرجم نہ اِنت۔
نوں آرکیالوجی ءِ تعلیم اتککگ ء ُ ٹیکنالوجی ءِ سوب ءَ آ سک تیز جوڑ بوتگ، مردم ءِ گوستانکءِ بنیات ءَ پٹ ء ُ پول کنگ بوگ ءَ اِنت۔ مئے ھما گوستءِ ھلک ءُ میتگانی مردم کہ بوتگ اَنت،ھما کہ آھانی ھڑ سڑ اِتگ اَنت، آھانی باقیات یکجاہ کنگ ء ُ آھانی سرا پٹ ء ُ پول کنگ بوگ ءَ اِنت،بگندئے انچیں چیزے دریافت بہ بیت کہ آئیءَ چہ انسانی تاریخ مٹ ء ُ بدل بہ بیت۔ پمیشکہ دود ءُ ربیدگ زندگیں انسان ءِ جوڑ کُتگین اِنت، انسان ھم دو رنگءِ بنت،یکے زندگ وَ بیت بلئے زندگی کنگ نہ زانت، ما آئیءَ تھنا جونے گشت کنیں، چیءَ کہ آھاں کدی زندگی نہ کُتگ، یک یک انسان بنت کہ آ حقیقت ءَ سیولائزڈ بوتگ اَنت۔ چوشکہ دود ءُ ربیدگ یک مٹ ءُ بدل بووکیں عملےءِ نام اِنت، ما انوں کہ ھرچ زبانے ءَ ھبر کنیں، آھم مئے دود ءُ ربیدگ ءِ بھر اِنت، چے پیمیں گد کہ گورءَ کنیں، آ ھم مئے دود ءُ ربیدگ ءِ بھر اَنت۔
اے وھدءَ نگدی ھسابءَ مھلوک ایراد گرگءَ اِنت کہ جی یک نیمگے بلوچ دستار ء ُ پاگ سرا کنتءُ دومی نیمگءَ بلوچ مات ء ُ گوھار روڈانی سرا بزگ اَنت، من آ دردءِ گپ ءَ کنگ ءَ نہ اں، بلئے اگاں ما ھورتی ءَ بچاراِیں گڑا اے یک سطحی گپے نہ اِنت، چیءَ کہ مرچی ئیں مئے دود ءُ ربیدگ کم ءُ باز شہری ھم است اِنت۔مئے وتی کارگس است اَنت، اودءَ ما پینٹ ء ُ پتلون ھم بئیں بلئے مرچیءَ داں اے یک جتائیں رنگے ءَ اَنت، یک زمانگے بوتگ کہ ورناہاں وتی ریش نہ ساتگ اَنت بلئے مرچی بگندئے یک چوشیں ورنا یے مہ بیت کہ آوتی ریشاں مہ ساہ اِیت، ایش راستی اَنت کہ ایشاں ما رد کُت نہ کنیں، یک زمانگے ءَ تو گِدانانی تھابوتگ ئے،نوں تو پکائیں لوگانی تھا ئے، اے ھم مئے دود ءُ ربیدگ اِنت، یک روچے کیت اِنت کہ اے ھم دود ءُ ربیدگ ءِ تھا ھوار بنت گوں، پرچا کہ دنیا سک ترندی ءَ گوں بدل بوان اِنت، 2050باریں چون بیت،ما گمان ھم کُت نہ کنیں، اے سرجمیں چیز ھم مئے دود ءُ ربیدگ اَنت کہ آمروچی مارا گون اَنت، چیءَ کہ دود ءُ ربیدگ وتی تھا جتائیں، بدل بووکیں، زندگیں ءُ وت یک مجسم رنگے کہ آئیءَ ما چو کسانیں بزانتے ءِ تھاگیشینت نہ کنیں۔
ما گندگ ءَ اِیں کہ مئے گونڈواناں پاگ سرا کنگءِ سرا شگان جنگ بیت، منی نز ءَ اے مناسب نہ اِنت،اے واستہ مناسب نہ اِنت کہ اے روچءَ بلوچ گونڈو وتی وشی ءِ روچ سرپد بنت ء ُ نوکیں گُد گورءَ کن اَنت،اے آھانی ھک اِنت، کہ سال ءِ تھا یک روچے آ یکجاہ بہ بنت، چاپ بہ کن اَنت، مجلس ء ُ دیوان بکن اَنت، اے یکیں روچءَ وَ دل ءَ ایر بہ براَنت، چیءَ کہ ما وتی گونڈو ء ُ چکانءَ چے داتگ۔؟ ما آھان ءَ رد یں علم داتگ،پرشت ء ُ پروشیں زانت داتگ، ما آھاناں لالچی بوگءِ سوج داتگ، ما آھاناںمکابلہ ءِ ریس ءِ تھا چگل داتگ کہ شمارا گوں وتی برا تاں مکابلہ کنگی اِنت، ترا ڈاکٹر ے بوگی اِنت،ترا انجینیئرے بوگی اِنت، ما اے نسل ءِ واستہ چے یلہ کُتگ، ماآپ ءِ پٹے ھم ما پہ اے دور ءِ گونڈو انی واستا یلہ نہ کُتگ۔ ھمے چُک ء ُ گونڈو وھدے کہ مزن بنت،عملی زندگی ءِ تھا کاینت، گڑا امارا بد دعا دینت، اگاں بلوچ ورناہاں گوں وتی ھوناں یک ھاسیں روچے اڑ داتگ گڑا تو پرچا آ روچءَ نہ من ئے۔؟
ما بچاراِیں کہ ما ھر کجا کہ نند اِیں دیوان ءُ مجلس کنیں گڑادیوانءِ گُڈی ءَ گپ کئیت ء ُ ادا سر بیت اِنت کہ جی بلوچ یکجاہ نہ اَنت، گڑا مروچی یکیں روچ ءَ وَ یکجاہ اَنت، گڑا اے یک کسانیں گپے کہ اے یکیں روچءَ بلوچ ورنا ھوار ءُ یکجاہ اَنت، اگاں ما بچاراِیں گڑا اے گونڈیں گپے نہ اِنت، بلئے ما بزاں ھمینکس تنگ نظر اِیں کہ وتی گونڈوءُ ورناہانی یکجاھیءِ یک روچے اوپار کُت نہ کن اِیں۔اے گپ دیمءَ کیت اِنت کہ بلوچ درد ءِ تھا اِنت، ھؤ اے گپ راستے کہ بلوچ درد یگ اِنت بلئے اشیءِ مانا زاناں ایش اِنت کہ اگاں بلوچ درد ےءِ تھا اِنت گڑا پہ وتءَ وشی مہ داراِیت۔بزان وھدے کہ تو دردءِ تھا بئے گڑا تو زندگی کنگءَ یلہ کن ئے۔۔؟درد مردم ءِ دل ءِ تھا بیت اِنت، بوت کنت منی وڑیں مردمے کہ کوکارکنگءَ اِنت بگندئے آئیءِ تھادرد نیست اِنت ء ُ دومی مردم کہ ھاموش اِنت، ھچ گُشگ ءَ نہ اِنت، آ درد ءَ چہ زرگ ءَ اِنت، نوں اے گپ ءَ کئے گیشینت کت کنت کہ کجام مردم چینکس گیش دردیگ اِنت ء ُ کجام کم دردیگ اِنت ء ُ دومی گپ اِش ا ِنت کہ اے گپ راستے کہ سرکار ایش دود ءُ ربیدگءِ روچ ءِ تھا ھوار کپتگ،بلئے دگنیا ءِ تھا چے پیمیں تہوارے یا کہ وشی ءِ روچے کہ است اِنت آئیءِ پشدر یک کربانی ءِ کسہے الم است اِنت۔
مستریں گپ اِش اِنت کہ اگاں مرچی بلوچ اے گوستگیں 20 سالانی تہااے درد ء ُ اندوھانی تھا مہ گوست اِنت گڑا بلوچ ءِ اے دود ءُ ربیدگءِ روچ بوتگ اَت، اگاں بلوچ ءِ سرا لشکر کشی مہ بوت اِیں گڑا اے دود ءُ ربیدگءِ روچ ھم نہ بوتگ اَت،دومی نیمگءَ منءَ ھما مردمانی گپانی ھم احترام است اِنت کہ اے روچءِ سرا اعتراز کن اَنت، چیءَ کہ ھر چیزے ءِ چارگ ءِ بازیں رنگ ء ُ دروشم بنت اِنت۔ اَنچوشکہ رسانکدر اگاں مرچی رستر ءِ زبان جوڑ بوتگ، لس مہلوک ءِ تپنگ اوں جوڑ بوت کُت کنت۔ ھمے رنگ ءَ ھمک چیز ءِ جتائیں رنگ ء ُ دروشم بنت اِنت۔
دود ءُ ربیدگ ءِ روچءِ اڑ دیگءَ چہ تو وتی دژمن ءَ اخلاقی ء ُ نفسیاتی پروش دئے، دود ءُ ربیدگی روچ ءِ دارگ ءَ چہ تو دژمن ءَ اے پیش دار ئے کہ تئی پجار ءِ روتگ چینکس مھکم اَنت، بلئے انگت اگاں کسے گُش اِیت کہ اے روچءِ دارگ ءَ چہ دنیا ءَ شریں کلوھے نہ روت اِنت گڑا ادا من یک درورے دیاں کہ وھدے پاکستان جوڑ بیت اِنت، گڑا لیاقت علی خان وزیراعظم جوڑ بیت، آ وتی وزیر ءَ گش اِیت کہ برو جاپان ءَ بچار، اودءِ شہ در بر جاہاں(یونیورسٹی) بچار دانکہ اودءِ وانگی نظامءَ ما وتی کرا جوڑ بہ کنیں ء ُ وتی گونڈواں بہ وانین اِیں، گڑا اے مردم ھیران بیت کہ جاپان ءَ چے بوت کنت اِنت،اودءَ وَ سوگ بیت اِنت، انسانی گوستانک ءِ مستریں زلم ہیروشیما وَءُ ناگاساکی ءَ بیت اِنت، آئیءِ سرا مرچیءَ داں ھم انسانیت شرمندگ اِنت۔ دردیگیں گپ ایش اِنت کہ ایٹمی ارش ءَ رند، اے ھما وھد بیت کہ جاپان سِلاھاں چگل دنت اِنت، یکے امریکی صدر ءَ جست کنت کہ ارش ءَ رند آئی ھیالات چے اَنت گڑا آ پسہ دنت کہ اے سرجمیں جنگ ءِ وھدءَ اے اولی شپ بوتگ کہ من وشیں وابے جتگ۔
گڑا آ وزیر جیڑگ ءَ بیت کہ نوں جاپان ءَ چے بوت کنت اِنت بلئے چوشکہ سرویز ءِ گشگ اِنت کہ آ بہ روت،گڑا روت اِنت آ جاپان ءَ آ نبشتہ کنت کہ من وھدے کہ جاپان ءَ شتگاں گڑا من ھیران بوتگاں، ھمک مردم گوں وتی کارءَ دست گٹ بوتگ، ھر یکے وتی جنون ءَ گوں وتی یونیورسٹی آں، وتی تعلیمی سسٹم ءَ جوان کنگ ءَ بوتگ، آ گش اِیت گڑ ا اے جاورءِ گندگ ءَ پد من مردمےءَ چہ جُست کُتگ کہ اینکس اِیں یک مزنیں ارشے شما چون بے ھیال کُتگ گڑا یکے ءَ پسہ داتگ کہ راجانی سرا چوشیں وھد کاینت بلئے ایشیءِ اے متلب نہ اِنت کہ ما دستاں ماں دستانی سرا بکنیں ءُ بہ ننداِیں، ھمے جاپان یک وھدے پدا سپرپاور امریکہ ءِ مستریں اقتصادی دژمن جوڑ بوتگ۔
یک دگہ گپے اے بیت کہ مئے گونڈو دستار ءَ رنگ دیگءَ اَنت، اے وَ شریں گپے کہ آ ایشی ءَ گیشتر مزن کنگ ء ُ شودار کنگ ءَ اَنت،اے ھمے دستار اِنت کہ مئے پت ءُ پیرکانی بوتگ اَنت، ھمے دستار مرچی مئے گونڈواں سرا اِنت،ما ایشیءَ چیءَ مہ من اِیں، ایشیءِ سرا مارا وش بوگی اِنت کہ مئے دستار گیش ڈولدار بوگءَ اِنت نوں اگاں کسے رنگ ءِ بدل بزانکہ مانا ہاں زانت گڑا آ سرپد بیت کہ رنگ چینکس باز مانادار اَنت۔
اِدا من سحر ساحر ءِ یک شعر ے گشاں:
بربادیوں کا سوگ منانا فضول تھا
بربادیوں کا جشن مناتا چلاگیا
ھر چیز ےءِ یک ارتقاء یے است اِنت، وھد ءِ ھمبرائیءَ گوں آئیءِ تھا بدلی کیت اِنت، ھمے رنگ ءَ تو یک روچے دار ئے، وھدءِ سرا آ ھم مٹ بیت ء ُ یک جتائیں رنگے ءَ پدا دیما کیت اِنت، مروچی اگاں ما نشتگ اِیں دود ءُ ربیدگ ءِ سرا گپ کنگ ءَ اِیں گڑا اے ھمے ورناہانی مھر ءُ آھانی کربانی آنی برورد اَنت کہ ما یکجاہ نشتگ اِیں،گپ کنگ ءَ اِیں، ما وَ اے سرھال ءِ سرا کدی گپ نہ کُتگ،مئے کرا چوشیں یک کتابے ھم کلچر ءِ سرا نبشتہ کنگ نہ بوتگ، اے سرھالءِ سرا ما ھچ زبان ءَ نبشتہ نہ کُتگ، مرچی من اے گپاں وَ کنگ ءَ آںبوت کن یک وھدے کئیت اِنت کہ ایش سرھال ءِ سرا جوانیں ء ُ مزنیں رنگے ءَ گپ ء ُ رپے بہ بیت۔
دود ءُ ربیدگ ءِ تھا تئی مزنیں چیز کاینت، تئی رواداری، باھوٹ، انسان دوستی، تئی بلوچ کوڈ آف کنڈیکٹ، دگہ ھم بازیں اے رنگیں وشیں ء ُ انسانی ھیال تئی دود ءُ ربیدگ ءِ تھا کاینت، مرچی تئی اقتدار نشانگ جوڑ کنگ بوتگ، اگاں دود ءُ ربیدگ ءِ روچءَ ما اشی سرا گپ کن اِیں گڑا زانیں کہ مئے اقتدار چون نشانگ جوڑ کنگ بوگءَ اِنت، وھدے کہ جنین آدم یک جاھے ءَ بوتگ اَنت گڑا جنگ نہ بوتگ بلئے مرچی تئی اقتدار ھم پامال کنگ بوگءَ اِنت، اگاں ما دگہ چیزے کُت نہ کنیں بلئے گپ وَ کُت کنیں، یک گپے وَ بندات کُت کنیں، انچو کہ بابا مری گُش اِیت کہ یکبرے مردم ءِ تھا آئیڈیا یے بیت،پدا گڑا آ آئی ء َ پیش داراِیت ءُ گڈی ءَ گڑا بگندئے ھما آئیڈیا ءِ سراپدا عمل بہ بیت اِنت،گڑا منی ھیال اِنت کہ دیمءَ مارا دود ءُ ربیدگ ءِ پائیدگ گندگ ءَ کاینت، ما ھمے در دءَ مانا یے بہ دئیں۔ کجام ورنایے کہ ادا نشتگ آئیءِ دل ءِ تھا درد مہ بیت اِنت، بلئے وھدے کہ درد اَست اِنت لازم نہ اِنت کہ ما کوکار بکنیں کہ مئے دل ءَ درد اَست اِنت۔
مئے لیڈر ڈائیلاگ سک باز جن اَنت، من ھمدا آھگءَ اِتاں گڑا یک لائیو شو ءِ تھا یک لیڈرے گشگ ءَ اَت کہ جی اگاں یک راجے چہ وتی گوستانک ء ُ دود ءُ ربیدگ ءَ بے ھال بہ بیت، گڑاآ راج گار ء ُ گمسار بیت اِنت،منءَ اے ڈائیلاگ یک تامرےءِ ڈائیلاگے لگ اِت، چیءَ کہ یک سکیں کسانیں سوچے ءِ گوماگپ کنگ بوگءَ اِنت، نوں اگاں تو ایشی ءَ دیمءَ برئے گڑا دگہ باز سرھال دیمءَ کیت اِنت، دگہ گپ دیمءَ کیت اِنت۔ ء ُ اے آئیءِ ارتقائی بندات اِنت ء ُ ما باید اِنت کہ ایشی ءَ دیمءِ جنزگ ءَ بل اِیں ء ُ منی ھیال ءَ کجام ھم راجے کہ نگیگءَ چہ نگیگ تریں جاوراں وشیءِ منائینگ ءَ یلہ مہ کنت منی ھیال ءَ آئیءَ را ھچ وڑیں تاکت پروش داشت نہ کنت۔
دلگوش : (اے گشتانک پروفیسر منظور بلوچ ءَ بلوچ اسٹوڈنٹس ایکشن کمیٹی ءِ نیمگا 2مارچ 2021 ءَ دود ءُ ربیدگی روچ ءِ درگت ماں بولان میڈیکل کالج شال ءَ اڈ داتگیں مراگش ءِ تھا داتگ۔)
Baloch Students Action Committee is a Student political organization that aims to work for the betterment of Education in Balochistan and politicizing the youth
