بیک ٹو دی فیوچر
ریاستءِ کلات ءُ بلوچ راجدوستیءِ ردوم
نبشتہ کار: آصف بلوچ
دُنیاءِ کُلیں چُنڑانی راجدوست(نیشنلسٹ) ھر وختءَ وثارا جتااِیں راجی نشک،زوّان، دود، خائت ءُ باز رندءَ راجی مذہبءِ بنیات سرا کرناں پیشی راجے زان اَنت۔ھمے ڈولءَ بلوچ راجدوست بلوچ راجءَ آئیءِ جتااِیں دود، میار، گوستانک (تاریخ)،راجی خائت ءُ جتااِیں ڈگارے واژہ بیغءِ سوّبءَ ھزاراں سالاں کوھنیں راجے لیک اَنت۔ برطانیہ وھدے کہ بلوچ ڈگارءِ سرا کبزہ کنت گڑا برطانوی زانتکاراں برطانیہءِ کبزہءِ مھکم کنغءِ واستہ بلوچ گوستانک(تاریخ) سرا وتگڑیں رازءَ بازیں کتاب نوشتہ کثغءُ اے کتابانی نیامءَ راجدپتر باز ھندءَ Manipulateکنغءِ ھیلا کثغ۔ بلوچ راجدوستاں دے وثی ھیالءُ لیکہانی بنیات سرا بلوچ گوستانک(تاریخ)،بلوچ ڈگارءُ بلوچ سیاسی جُھدءِ سرا بازیں کتاب نوشتہ کثغ، بلئے مرشی تکا اے ڈولیں کتاب دیمءَ نیاتکگ کہ آنہیءَ بلوچ راجدوستی (نیشنلزم)ءُ آنہی ءِ ردوم یک جوانیں دروشمےءَ دیمءَ آورتگ۔ مارٹن ایکسمنءِ ھمے کتاب بلوچ راجدوستیءِ ردومءَ Modernist approachءَ گوں یک جوانیں ڈولےءَ شونداث اِنت ۔Axmann ءِچماں 1915-1955 ھما دوراِنت کہ اے دورءِ نیامءَ بلوچ راجدوستی (نیشنلزم)ءَ ردوم زُڑتگ۔ بقول Axmann اے دورءِ نیامءَ ھندی colonized شہ decolonized سیاسی بدلیءَ بلوچ راجدوستیءِ ردوم نیامءَ یک مزنیں کردے بیثغ۔ھمے جاوراں ءُ سیاسی بدلی آں Baloch Ethnic identity بلوچ راجی پجار نیامءَبدل کثغ۔ Axmann کتابءِ بِنداتءَ راجدوستیءِ ھیالاں جوانیں رازےءَ دیمءَ کاراِیت ءُ ھمے ھیالانی بنیات سرا بلوچ راجدوستیءِ ردومءَ یک چمشانکے داث اِنت۔ بلوچستان ءُ ریاست کلات ءِ گوستانکی پُشدر (تاریخی پس منظر) ءُ ریاستءِ دیمروی،ریاست نیامءَانتظامی نزوریانی پجی ءَ برطانیہ کبزہ گیرءِ پالیسیاں discuss کنت۔
راج ءُ راجدوستی
نوخیں دورءَ راجدوستی (نیشنلزم)یک ھمے رنگیں زوراخیں پکرے زانگ بیث کہ آ world order ءَجوڑینت ءُ بورینت کنت۔اے homogenizing دُنیاءِ تھا وثارا زیندغ دارگءِ واستہ ءُ وثی پجارءِ رکینگ واستہ ھرھما مردمانی گروہ واستہ المی اِنت کہ وثار گوں راجدوستیءَ بندیت ءُ ھمے پکر راجانی پجار پھاریزغءِ زمہ وار اِنت۔داں مرشی راج ءُ راجدوستیءِ ھچ معیاری تعریف نہ بیثغ،ھمے واستہ دے تکءَ زانگ نہ بیث کہ اے ڈولیں تحریکاں چے وختےءَ ردوم زُڑتگءُ اے ڈولیں تحریکانی بُنشت چے بیثغ۔ھمے رنگءَ بازیں زانتکار راجدوستی (نیشنلزم)ءَ یک پکرے گُش اَنت، باز ایشی ءَ یک Doctrineءِ زان اَنت ءُ کھڑدے یک سیاسی تحریکے گش اَنت یے، بلئے داں مروشی کُلیں زانتکاراں ایشیءِ ھچ یک ساڑایےءِ سرا تپاک نہ کتگ۔راجءُ راجدوستیءِ سرا دے تکا سئے approach دیمءَاتکگ:
1) Primoderalist approachesمنوگریں زانتکار گُش اَنت راج چاگڑدی جاورانی جوڑ بیثغ اِیں شے یےنئے بگندئے آیک فطری گروھے ءُ پیلویں اُستمان فطرتاَجدا جدائیں راجانی نیا مءَبھر اِنت۔راجدوستیں مھلوک اے ھیالءِ منوگراَنت ءُ اے ھیال بیالوجیکل ءُ دود ءِ سرا بستگ اِیں۔ بیالوجیکل contextءِ منوخیں مڑدم “ھڈ ءُ ھون” ءُ دودءِ منوخیں زانتکار جدءَ شہ گِفتغ اِیں دودانی بنیات سرا وثی منانکاں(دلیل) ایر کن اَنت۔ اے ھیالءِ منوگریں کُلیں زانتکار ھمے شے ئے سرا تپاک داراَنت کہ اے دور نیامءَھما راج وثارا زیندغ داشت کن اَنت کہ آھانی گورا یک وت واجھیں ریاست یے بیث۔
2) Parrenialist approach گوستغ ئیں ھیالءِ یک نوخیں دروشمے۔ اے ھیالءِ منوگر دے راجاں یک کوھنیں شے یے زان اَنت ءُ راجدوستی ءَ یک نوخیں پکرےگُش اَنت۔ اے ھیال رندءَ دو بھر نیامءَدیمءَ اتکگ۔ اولی Continuous Parrenialism ءُ دومی Recurrent Parrenialism۔ اولی بھر گُش اِیت کہ راج دائمءَ شہ ھست اَنت ءُ ایش روانیءَ گوں دیمءَ روان اَنت۔ دومی بھر گُش اِیت راج دائمءَ شہ اے استمان نیامءَ است اَنت بلئے راج وختءِ گونیخا (وھدءِ ھواریءَ)وثی دروشماں بدل کنانءَ اتکغ اَنت۔ اے ھیالءِ منوگر دے راجانی زیندغ بیغ واستہ وت واجھیں ملکءِ وجودءَ شہ انکاری نہ اَنت۔
3) Modernist approach منوگریں زانتکار راجاں سیاسی ءُ چاگڑدی جاوراں شہ درکفتغ اِیں شے یے من اَنت ءُ1789 فرانس آشوبءَ رند وختے کہ Industrialisation دیمءَ روث گُڑا جدااِیں ھنداں نشتغ ئیں مھلوکءِ سرا زوراکی گیش بیت۔ اے مھلوک وثی سیاسی ءُ معاشی سیث آنی پھاریزغ ساوا یک ھند بنت۔ اے مھلوک راجدوستی (نیشنلزم)ءِ بنیاتءِ سرا جدءُجھد کنت ءُ وثی جدااِیں ریاست یے جُڑین اِیت۔ھمے ریاست گُڑا راجی ریاست گُشغ بیثءُ اے مھلوکءِ پجار گوں ریاستءَ بندغ بیث۔ اے ھیالءِ منوگریں کھڑدے زانتکار Printing Press نیامءَ دیمروی کرتگیں راجانی جوڑینغ ءِ کردءَ شہ انکار نہ کنت۔ اے گُش اَنت وختے کہ مڑدمانی نبشتانک کتابانی دروشمءَدیمءَاتکغ اَنت گُڑا مھلوکءَ وثی زوّان نیامءَ بازیں چیز لِکثغ اَنت ءُ اے لبزانک (ادب)ءَ مڑدمانی سرا اسر دور داتگ ءُ مھلوک یک مزنیں لیکوّےءَ راجدوستیءِ جُھدءِ بھر بیثغ۔ اے ھیال گُش ایت وختے کہ راجےءَ ریاست مہ بیت گُڑا ھما راج ایرگیں بُتے زانغ بیث کہ آنہی ءِ ساخت ھست بلئے آنہی نیامءَروح مان مہ بیث۔ متلب بے ریاستیں راج بے ساھیں راج زانغ بنت ءُ ھمے واستہ ھما راج کہ آنہاں ریاست نیست آنہانی واستہ المی اِنت کہ راجدوستی(نیشنلزم)ءِ بنیات سرا یک جدااِیں ریاستے ساوا ھیلا کن اَنت۔
تاریخی جھاچ: بلوچستان ءُ ریاستءِ کلات
Geographical positionسوبءَ شہ بلوچانی ڈغار بلوچستان یک مزنیں ارزشتے داریث۔ ھبدھُمی کرنءَ وختے کہ ریاستءِ کلات جوڑ بیث گُڑا ایشی ءَ شہ پیشءَ بلوچستان آرین ءُ سامی آنی نیامغءِ راہ زانغ بیث ءُ ھمے ڈولءَ ڈیریس، چنگیز خانءُ سکندر اعظم رازیں رَھزن بلوچ ڈگارءَ شہ گو ستغ اَنت ءُ اے دیم ءُ آدیمی مھلوکءَ گوں جنگ کثیش۔ریاست کلات جوڑ بیغءَ گوں بلوچ دپترءِ نیامءَ بدلی اتکگ ءُ بھر بھریں بلوچ یک ھند بیثغ اَنت۔ 1666 نیامءَ کلات ریاستءِ بُنشت ایر کھنغ بیث ء ُمیر احمد خان(1666-95)کلاتءِ اولی خان جوڑینغ بیث۔بلوچ کنفیڈریسی جوڑ بیغءَ رند بلوچاں گوں سندھءِ کلھوڑاں جنگ داثغ ءُ کچھیءِ مزنیں بھرے بلوچ ڈیھءِ بھر کثغ۔وختا گونیخا کہ بلوچ ڈغار مزن بیغ بِندات بیثغ گُڑا سندھی ءُ افغانی آں بلوچءِ سرا کبزہ کنغءِ ھیلا کثا،یک ھند بیغ سوبءَ بلوچاں گوں ایش راجاں جنگ داثا ءُ وثی ڈگار رکینتگ، ھمے واستہ دمگ ،دمگانی واپاری اتکگ ءُ کلاتءَ مُچ بیثغ انت ءُ کلات یک معاشی مُن یے جوڑ بیثغ۔ خان آف کلات گوں ٹھکری سردارانی رائے شماریءَ گشینغ بیث۔ کُلیں سردار ریاستی لشکر واستہ سپاھی دیغءِ زمہ وار ثاں بلئے ھر ٹکر وثی تھا ءُ درا دواِیں پلوّا شہ آزات بیثغ انت۔
خانِ اعظم نوری نصیر خان (1745-95)ءَریاستءِ لشکری تاکت گیش کثا،ادارہ ئِے جوڑینتغ اَنت ءُ سرداری نظامءَ انتظامی ساخت ئِے داتگ۔نوری نصیر خانءَ گوں احمد شاہ ابدالی ءَ 1748 نیامءَ یک معائدہ یے کثا ءُ مکران،خاران، لسبیلہ، ڈیرہ جات(ڈیرہ غازی خان، ڈیرہ اسماعیل خان) وتی کنفیڈریسی نیامءَ ھوار کثغ انت۔نصیر خان عہد نیامءَ کلاتءَ باز سیاسی ءُ معاشی دیمروی کثا۔ ہنری پوٹنگر نوری نصیر خانءِ تعریف نیامءَگُش اِیت کہ ” بطور یک ریاست یےءِ سروک آنہی ءَ وثی دست چیرءَمزنیں ڈیھ یے آورتگءُ خانءِ یکیں گوانک ءَ گو الکہاں شہ مڑدم خانءِ واہرءَ پُجث اَنت “۔ 1795ءَ نوری نصیر خانءِ روغءَ رندریاست کلات نزور بیثغ ءُ بلوچ وت ماں وت ٹکری جیڑھانی نیامءَکفتغ انت۔ ھمے بنیاتءِ سرا برطانیہ بلوچ ڈغارءِ سرا چم ایر کثا ءُ1839ءَ ریاستءِ کلات سرا کبزہ کتگ۔
برطانیہءِ مستریں تُرس ایش اَت کہ زار روس ہندوستان سرا اُرش کنت ءُ ھمے وختءَ ہندوستان برطانیہ کبزہ چیرءَبیثغ۔ برطانیہءَ جیڑاِتگ کہ روس دارغءِ واستہ افغانستان ءُ بلوچستان ءَ بفر زون جُڑین اَنت۔ اے پالیسی عملی بنیاتانی سرا دیمءَ برغءِ واستہ برطانیہ وثی انتھراپالوجوسٹ واپارانی دروشمءَ بلوچستان ءُ افغانستان نیامءَ پیہالتگ انت۔ اے مڑدماں بلوچ ءُ افغانی آنی مزاج پوہ بیغءِ باز ھیلا کثا۔1810 نیامءَبرطانوی انتھراپالوجسٹ سر ہنری پوٹینگر واپارءِ دروشمءَ بلوچستانءَ شتغ ءُ بلوچ ٹکری نظام وانغ ھیلا کثا۔ پوٹینگرءَ 1816 نیامءَ وثی رپورٹ پیش کثا ءُ اے رپورٹ نیامءَ بلوچستان ءُ سنٹرل ایشیاءِ رپورٹ پیلویغءَ دیمءَ آرتگ اَنت۔ برطانیہءَ پالیسی جوڑینتگ کہ بلوچستانءَ شہ پیشءَ افغانستانءَ وتی واستہ بفر زون جوڑینتگ، چیءَکہ افغانستاں گوں سنڑل ایشیا ءَبستغ ات ءُ روسءِ ھر ڈولیں اُرشءَ داشت کنت۔
افغانستانءِ تھا وتی بفر زونءِ جوڑینگ واستہ برطانیہ افغانستان سرا ارش کنتءُ 1839-1842 ءَ اولی برطانیہءُ افغان جنگ بیثا۔برطانوی لشکرءَ افغانستانءِ پجغ واستہ بلوچستانءِ ڈگارءِ غرض اَت۔ ھمے واستہ برطانیہءَ گوں خان آف کلات میر محراب خانءَ یک معائدہ یے کثا بلئے وختے کہ لشکر بولان پاسءَ شہ گُزغءَ بیثغ انت، گُڈا مری ءُ بگٹی آں گوں برطانوی لشکرءَ جنگ داتگ۔ اے جنگ نیامءَ برطانیہءَ یک مزنیں تاوانے وارتگ ھمے واستہ وھدے کہ برطانوی فوجی افغانستانءَ شہ گڑدگءَ بنت گُڈا ریاستءِ کلات سرا اُرش کن انت ءُ اے اُرش ھلاپءَ میر محراب خان گوں وثی سنگتاں سامراجی کبزہ گیر ھلاپءَ جنگ کنت ءُ 13 نومبر 1839 ءَ ڈگارءِ رکینانءَ نمیران بیث۔برطانیہءَ بلوچ ڈگارءِ سرا کبزہ کتگ ءُ خانءِ ھندءَوثی مڑدئِے ریاستءِ مستر جوڑینتغ۔ بلوچ راجءَ ایشی ھلاپءَ مزاحمت کثا ءُ رندءَخانءِ اگدہ بحال کتگ۔انگریزاں وثی کبزہ کنغءَپذا بلوچ ڈگار افغانی آنی دستاں داتگءُ 1854 ءِ معائدہ نیامءَ اغد انگریزءَ ریاستءِ کلات سرا وت واجھی من اِتگ۔ برطانیہ وثی کالونی برٹش انڈیاءِ پھریزغ واستہ Close border policy” “ءُForward policy” “جتااِیں وختاں کارمرز کثغ انت۔ برطانیہ کہ وھدے انڈیاءِ سرا کبزہ کنت گُڈا برطانیہ برٹش انڈین سیم آنی مھکم کنغءِ ھیلا کثا کہ انڈیا وثی تھا مھکم بیت ءُ ھچ تاکت ایشی ھلاپءَ کھڑو بیثغ نہ بیت، برطانیہ گوں افغان، بلوچ ءُ رنجیت سنگھ ءَ جوانیں سیادی جوڑینتغ ات۔ برطانیہ بلوچ آنی مھکم کنغ ءُ ایشی وت واجہیءِ دارغ واستہ لشکر داثا ءُ تِھی(دگہ) کُمک دے کثغ۔
رابرٹ سنڈیمن ءِ پالیسی
1872ءَ شہ پدا برطانیہ فارورڈ پالیسی کارمرزکتگ ءُ مزنیں لیکویےءَ وثی لشکر بلوچستانءَ دیم داتگ ءُ ھمے ڈولءَ ریاست پیلویغءَ وثی سرا dependent کثغ۔ رابرٹ سنڈیمن بلوچستان نیامءَ بطور گورنر جنرلءِ ایجنٹ ءُ کمشنر بھرتی کثغ۔ رابرٹ سنڈیمن یک انتراپالوجسٹ بیثغ۔ بلوچستان نیامءَ بھرتی بیغءَ شہ پیشءَ ایشیءَ ڈیرہ جات نیامءَ کار کثا ءُ بلوچ ٹھکری مزاج پوہ بیثغ ءُ کھڑدے پالیسی اے ڈیھءَ implement کثغ ءُ ایش پالیسی آں مزنیں کارے کش اتگ۔سنڈیمنءَ رندءَھمے پالیسی بلوچستان نیامءَ دیمءَ آرتگ انت ءُ یک مزنیں ھدےءَ بلوچ شہ مزاحمتءَ دیر کنغءِ ھیلا کثا۔سنڈیمنءِ چاریں پالیسی آں مزنیں کارے کثغ:
1) سرداراں لقب داثغ انت ءُ سردار وثی پائیدگانی سرا کار کنغءَ رازی کثغ انت۔
2) جرگہ سسٹم جوڑینتغ ءُ سنڈیمن وث اے جرگہ نظامءِ مزن بیثغ۔
3) لیویز بطورءِ پولیس قبائلی علاقانی واستہ جوڑینتگ ءُ ھمے دلیل داثا کہ اے شمئے وثی ادارہ اِنت ءُ انگریزءِ شمئے سرا ھچ حکومت ئِے نیست انت۔
4) سرداری نظام وراثتی جوڑینت ئِے۔
انگریزاں گوں اے کلیں پالیسی آں سردار وثی دست چیرءَ آڑتغ انت،تمنانی سردار انگریزءِجوابدہ بیثغ انتءُ اے رازءَبلوچ کنفیڈریسی نزور کنغ بیثغ۔سنڈیمنءَ شہ پیشءَکلات بلوچانی مُن شہرزانغ بیث ءُ کلات نیامءَ واپارءِ یک مزنیں نظامےات، بلئے سنڈیمنءَ برٹش بلوچستان جوڑینتغ ءُ کوئٹہ ایشی مستر جوڑینتغ۔ انڈیا،افغانستان ءُ دگہ ھنداں شہ واپاری لوٹائینغ بیثغ انت ءُ یک مزنیں لیکوےءَ دری مڑدم کوئٹہ اثکغ انت ءُ آباد بیثغ انت۔ کسانیں وختےءِ نیامءَ بلوچانی مُن شہر کلاتءَ شہ کوئٹہ نیامءَ مٹ کنغ بیث ءُ بیست سال نیامءَ کلاتءِ آبادی چار درصد سراتکا ءُ کوئٹہ آبادی صد ءُ بیست درصد گیش بیثغ۔ زانغ بیث کہ سنڈیمنءِ پالیسی آں بلوچ چاگرڈ گیشءَ شہ گیش کرپٹ کثغ، سنڈیمنءِ کشتغ اِیں رواژ مخت تکا دے ھماں رازاں جکسغ انت۔
ریاستءِ کلات ءُ اولی اُستمانی جنگ
سنڈیمنءِ پالیسی آں گوں بلوچ گیشءَ شہ گیش بزگ بیثغ انت،بلوچ نوکیں تعلیمی نظام ءَ شہ دیر کنغ بیثغ انت ءُ بلوچستانءِ گوں دُنیاءَ سیادی ٹھینگ نہ بیثغ ھمے واستہ دنیا ءِنیامءَچے بیغءَ ءُ چے نہ بیغءَ بلوچ پوہ نہ بیثغ انت، متلب ھما وختے بلوچ دُنیاءِ جاوراں سرپد نہ بیثغ انت 1918-1914 تکءَ اولی میان استمانی جنگ مڑغ بیثا۔یک پلوّے الائیڈ تاکت (برطانیہ،فرانس ءُ روس) بیثغ انت ءُ دومی پلوا جرمنیءِ ایمپائر بیثغ اَنت۔ جرمنیءَ پالیسی جوڑینتغ کہ جنگءِ واستہ سلطنت عثمانیہءَ بطور یک کارڈے کارمرز کن آں ءُ ھمے واستہ گوں سلطنت عثمانیہءَ یک جوانیں سیادی یے جوڑینتغ۔ جرمنیءَ وثی جاسوس افغانستان،بلوچستان،انڈیا ءُ افریقہءِ مسلمانانی پلوّا دیم داثغ انت۔جتااِیں زبان آنی نیامءَ پنتاک(پمفلیٹ) شنگ کنغ بیثغ ءُ مسلماناں باور کنائینغءِ ھیلا بیثا کہ خلافت خطرہ ءِنیامءَ اِنت ءُ خلافت پھریزغ ھر مسلمانءِ چکءَفرض اِنت۔
1914 نیامءَ وختے کہ جنگ بِندات بیث گُڑا جرمنی وثی سلطنت عثمانیہءِ کارڑءَ کارمرز کنت ءُ سلطنتءِ جنگءَ وثی پلوّا شہ میڑین ایث۔سلطنت عثمانیہ کہ وختے جنگءِ بھربیث گُڈا ھما وختے خلیفہ جہادءِ اعلان کنت۔ خلیفہ وثی تقریر نیامءَ جہادءِ اعلانءَ کنت ءُ افغانستان،بلوچستان،انڈیا ءُ افریقہ مسلماناں ہدایت کنت کہ خلافت پھریزغ واستہ برطانیہ ءُ فرانس ھلاپءَ جہاد کن اِت۔اے تقریرءَ جرمن باز زبان آنی نیامءَ شِنگ کن اَنت ءُ جاسوس آنی وسیلہءَ کُنڑ کُنڑءَ دے پُجینغ بیثا۔جرمنیءِ ”جہاد کارڈ” ءَمزنیں کارے کشت اِتغ ءُ مسلمانانی نیامءَ یک نوخیں سوچ یے آورتگ۔انڈیاءِ مسلماناں ”تحریکءِ خلافت” بِندات کثا ءُ جار جنغ بیثا ھما ھند کہ برطانیہءِ کبزہءَ اِنت آ ”دار الحرام” اِنت۔ھمے واستہ جار پِر جنغ بیث مسلمانانی گورءَ دو ،راہ سراتکغ، کہ جہاد بہ کن اَنت یا کہ ہجرت بہ کن انت۔ھمے کلوہءَ گوں خلافت تحریکءِ مڑدم ڈیرہ غازی خان ءُ مری بگٹی قبائلی علاقہاں شُتگ انت،بلوچانءَ جہادءِ دعوت دیغ بیثا بلئے اے ھندانی بلوچ ھچ اے رنگیں عمل آنی بھر نہ بیثغ اَنت۔
جھالاوان ءُ مری، کھیتران مزاحمت
1915 نیامءَسئے بلوچ سردار نورالدین مینگل،شہباز خان گُرگناڑی،نواب محمد خان زرکزئی ءَبرٹش قبضہ گیریت ھلاپءَ جنگ کثغ۔ برطانوی لشکر سرا بازیں ارش آنی کنغءَ پد سہ اِیں سردار ایران پلوّا درکفتغ انت۔ گوریلا سپاھی آنی یک دستہ یے نورا مینگلءِ سروکی نیامءَ جھالاوان ءَ نِشتگ ءُ جنگ برجم داشتغ، دومی پلواھمے سردار کہ ایرانءَ شُت انت ءُ میر بحرام خان ارفشانیءَ شہ کُمک لوٹ اِث۔ میر بحرام خان پیشءَ شہ برطانوی حکومت دیمءَ سر جہل کثغ ات ءُ بلوچ سردارانی کُمک کنغ ئِے جواب داثا۔بلوچ سردار 1916 ءَ ایران ءَ شہ گڑدثغ انت گُڑا برطانوی فوجءَ بغاوت کیس نیامءَ ڈھکثغ انت۔ نورا مینگل ءَ یک مزنیں مدتے تکا جنگ برجم داشتگ۔میان استمانی اولی جنگ نیامءَ برطانیہءَ فوجی درکاراِث اَنت ءُ فوجی آنی بھرتی کنغ ساوا برطانیہ ءَمری ٹھکرے ءِسرا زور داث کہ آ برطانوی فوجءَ ھوار بہ بنت ءُ اے جنگءِ بھر بہ بنت۔ مری آں فوج نیامءَبھرتی بیغ ءُ دری کسےءِ جنگءِ بھر بیغءَ شہ جواب داثا بلئے دومی پلوّا برطانیہ زور داثا کہ ار مری جنگ بھر نہ بنت گُڑا مری آنی سرا لشکر کشی کنگ بیت۔ مری آں برطانیہءِ اے عمل سرا جنگءِ جار جثاءُ دومی ٹھکراں دے کلوہ داثا کہ بیا اِت ءُ جنگءِ بھر بئیں۔ ھمے ھکل سرا کھیتران دیمءَ اتکگ انت ءُ 1918 نیامءَ مری آنی پجیءَ انگریز سرکارءَ گوں جنگ داثا۔ مری ءُ کھیتران آں کوہلو، لورالائی، بارکھان ءُ ڈیرہ غازی خان نیامءَ برطانوی فوج تاوان داسیش ءُ باز لشکری ھند سوتک ایش۔برطانیہ گُڑا جنگءَ شہ بغا بیثا ءُ مری ءُ کھیتران آں گوں معائدہءَ کثا کہ برطانیہ ایش علاقہ آں شہ مڑدماں جنگ ساوا بھرتی نہ انت۔
میر احمد یار خان ءُ خوانینءِ کلات
میر خداداد خان(1857-93) ، محمود خان(1893-1931) ءُ اعظم جان خان(1931-33) ءَ رند 10 ستمبر 1933ءَ میر احمد یار خان کلات ءِ والی گشینغ بیثا ءُ 1934ءَ ایڈورڈ ویک فیلڈ سری انگریز وزیر اعظم جوڑینغ بیثا۔ انجمن اتحاد بلوچانءَ میر احمد یار خان بطورِ خان آف کلات دیمءَ آرغءِ جُہد کثا ءُ ھمے واستہ خان ءَ انجمنءِ پروگرام من اِتگ ءُ ایشی سرا کار کنغءِ ھیل داثغ۔خان آف کلات ءَ انگریز حکومتءَ شہ ڈیمانڈ کثا کہ ریاست کلاتءِ حیثیت 1876 معائدہءِ مطابقءَ منغ بیت ءُ ریاستءِ تھا شہ آزاد کنغ بیت۔1934ءَ میر احمد یار خانءَ یوسف عزیز مگسی انگریز سرکار پلوّا دیم داتگ کہ بلوچ کیس دیمءَپیش کنغ بیت۔ 1935 نیامءَ زمین چنڈ اتکگ ءُ خانءِ اے عمل اوشتاتگ۔ خانءَ اغد 1938 نیامءَ میمورنڈم انگریز سرکار دیمءَ ایر کثا ءُ انگریز سرکارءَ ھچ بُرت نہ داتگ۔ ھمے واستہ خان ءَ وثی پلوَا شہ کھڑدے اصلاحات آنی نافذ کنغءِ جار جثا ءُ ریاست نیامءَ بازیں انتظامی بدلی آرتگ۔ انگریزءَ کہ وختے دیثا خان نوں سر زور بیغءَ انت گُڈا خان رد دیگ ساوا خانءِ کھڑدے اختیار خانءَ گڑدینتغ انت۔
1909ءَ برطانیہ وثی کالونی برٹش انڈیا نیامءَ مارلے منٹو رریفارمز آڑتغ انت ءُ رند ءَ ھمے ریفارمزاں 1921 ءَ قانونی دروشمے دیغ بیثغ۔ ایش قانونءِ بنیاتءَ برٹش انڈیا نیامءَ گشینکاری بیثا بلئے گشینکاری نیامءَ کانگریسءَ بھر نہ زڑتگ۔ گشینکاری ءَ سوبمند نہ بیغ سببءَ شہ 1935ءَ رند ءَیک قانونے”آل انڈیا گورنمنٹ ایکٹ ” نام سرا اغد قانون سازی بیثا ءُ اے قانون سرا نوخیں ادارہ جوڑینغ بیثغ انت ءُ گشینکاریءِ جار جنغ بیثا۔ قانونءِ مکسد چھڑا ایش اَت کہ انڈیا یک فیڈریشن یے ٹھینغ بہ بیت۔نوخیں ادارہ “کونسل” ءُ “قانون ساز اسمبلی” جوڑینغ بیثغ انت ءُ اولی رندءَ بلوچستانءِ ھاسیں نشست اے ادارھانی نیامءَ ایر کنغ بیثغ انت۔ ایشی ءَ شہ پیشءَ کلات ءَ گوں برٹش انڈیاءَ ھچ سیادی نہ بیثا۔ کلات انڈیا ءِ دومی کسانیں ریاستاں شہ جتا بیثاھمے واستہ ایش نشست آنی سرا یک مزنیں وختے تکا ھچ گشینکاری نہ بیثغ۔ 1945 نیامءَ سری رندءَشاہی جرگہ شہ نواب اسداللہ رئیسانی قانون ساز اسمبلی واستہ گشین بیثغ بلئے کلاتءِ ایشی ءَ رندا دے انڈیا کارانی نیامءَ ھچ دست مان نہ بیثغ۔
دومی میان اُستمانی جنگ ءُ بلوچستان
دومی میان استمانی جنگءِ نیامءَبلوچستانءَ جنگی ھوالہءَ یک مزنیں ارزشتے داشتغ۔ برطانیہءَ بلوچستان ءَ یک جنگی مُن یےءِجوڑینغءِ پالیسی جوڑینتغ کہ برطانیہ ایزءَنندایت ایران، مڈل ایسٹ،افغانستان ءُ روس سرا چم ایر کھسغ کنت ءُ ھز رازیں تاوانءِ داسغ کنت۔ دومی استمانی جنگ نیامءَفوجی آنی بھرتی کنغ ساوا برطانیہ کُلیں کسااِیں ریاستانی Council Of War جوڑینتغ ءُ اے ریاستاں ہدایت کثا کہ جنگ نیامءَ انگریزءِ فوجی کُمک کنغی انت۔ خان آف کلاتءَ اے کونسلءِ بھر بیغءَ شہ جواب داثاءُ انگریز سرکار دیمءَ کھڑدے پوائنٹ ایر کسغ۔
ریاست کلات 1876 معائدہ بنیاتءِ سرا رندءَ منغ بیت۔
خان وث کونسلءِ ھچ اجلاس بھر نہ بیت ءُ وثی ھندءَ نمائندہ دیم داث۔
ریاستءِ کلات دومی کسانیں ریاستاں شہ ھر ھوالہءَجتااِیں ریاستے۔ ھمے واستہ خانءِ نمائندہ کُلیں اجلاسانی بھر بیث(انگریز گوشتغ ھر ریاستی نمائندہ سالءَ چھڑا دو اجلاس بھر بیث بیت۔)
برطانوی سرکارءَ خانءِ لوٹ نہ منثغ انت ءُ ریاست کلات شہ کونسلءَ کشت اتگ۔ میان استمانی جنگءَ رند 12 مئی 1946 کیبنٹ مشنءَ پیسلہ زُڑتگ کہ ھرگیں ریاستے برطانیہ گوں معاہدہ کثغ اِیں انگریز روّغءَ پد ھلاس بیث۔ محمد علی جناح کسانیں ریاستانی آزاتی من اِتگ بلئے نہرو ھچ ڈولءَ ایشانی منغءَ تیار نہ اَت۔ کیبنٹ مشن دیمءَ ریاستءِ کلات میمورنڈم ایر کنوخ محمد علی جناح بیثغ۔
آزاتیءِ بام ءُ بلوچ راج
برطانیہءَ بلوچ راجءِسرا وتی کبزہءِ مھکم کنغءِ ساوا ھر ڈولیں پالیسی دیمءَآورتگءُ ھیلا کثا کہ بلوچ راج اے کبزہءِ ھلاپءَ ھچ ڈولءَ پاد مہ ئے۔ ھمے واستہ داں کہ نوزدھُمی کرنءِ بِندات تکا بلوچ راج گُرا ھچ سیاسی ادارہ یےنہ بیثغ۔ 1920ءَ عبدالعزیز کرد گوں وثی سنگتاں “ینگ بلوچ” نام سراا ولی سیاسی ادارہءَ جوڑین ایت۔ 1929 تکا ینگ بلوچ چیروکیءَ کار کنت ءُھمے وختءَ عبدالعزیز کرد گوں یوسف عزیز مگسی پجیءَینگ بلوچءِ نوخیں دروشمے دینتءُ انجمن اتحاد بلوچاں نامءِ سرا نوخیں گل (تنظیم)یے اڑ دیغ بیثا۔انجمن اتحاد بلوچاں 1932 ءَ ” آل انڈیا بلوچ کانفرنس” نام سرا جیکب آباد نیامءَ کانفرنس یے ایر کنت۔ اے کانفرنسءِ نیامءَ کُنڑ کُنڑءِبلوچ سانڑی بیثغ اَنت۔ کانفرنس نیامءَ کھڑدے قرارداد پاس کنغ بیثغ اَنت۔ اے کانفرنسءِ اولی قرارداد نیامءَ گُشغ بیث” ڈیرہ غازیخان ءُ جیکب آباد بلوچءِ ڈغار اَنت ءُ بلوچستان ءَ شہ بھر کنغ بیثغ انت، رندءَبلوچستانءَ گوں بھر کنغ بنت “۔ھمے ڈولءَ اغد دیمءِ سال 1933 نیامءَ حیدرآبادءَ کانفرنس ایر کنغ بیثغ۔اے کانفرنس نیامءَ ھما پیشءِ سالءِ قرارداد ایر کنغ بیثغ انتءُ حکومتءَ شہ لوٹ کنغ بیثا کہ اے لوٹ زوت شہ زوت منغ بہ بنت۔
1934 ءَ انجمن پلوّا شہ یوسف عزیز مگسی برطانیہءَ بلوچءِ کیسءِ ایر کنغءَ شتغ بلئے یوسف عزیز مگسی گوں مایوسیءَ واپس بیثغ ءُ گُشتگ یے کہ برطانیہ اے ڈولءَمار آزادی داث نہ کنت، مار اآشوبی بنیاتانی سرا وثی جدءُ جھد دیمءَ برغی اِنت۔ مگسیءَ انجمنءَ آشوبی دروشمے دیغءِ ھیلا کثا بلئے 1935 کوئٹہ زمین چنڑ اتکگ ءُ یوسف عزیز مگسی بیران بیثا۔ ایشی ءَ رند عبد العزیز ھمے کاراں دیم برغءِ ھیلا کنت بلئے بازیں مڑدم اے عمل ھلاپءَ رواَنت ءُ ھمے واستہ آشوبی گروپ رندءَ انجمن ءِ اجلاس کثا ءُ گلءَ یک سیاسی دروشمے دیغ واستہ 1937 نیامءَ کلات اسٹیٹ نیشنل پارٹی بنیات ایر کثا۔ کلات اسٹیٹ نیشنل پارٹیءِ اولی ڈیمانڈ برطانوی کبزہءِ ھلاسی ءُ بلوچستان ءِ آزاتی بیثغ۔ کلات اسٹیٹ نیشنل پارٹیءَ میر احمد یار خانءِ سپورٹ است اَت ھمے واستہ پارٹیءَ خان آف کلاتءَ “خانءِ معظم” ٹائٹل داثا۔کے ایس این پی انگریزءِ کارانی نیامءَ اڑاند بیثغ ءُ بازیں کارانی ھلاپءَ زھرشانی کثا ءُ اے کار داشتغ انت۔انگریز ءَ ھیلا کثا کہ جیونی پورٹءَ لیز سرا وث براں بلئے کے ایس این پی ءَ ایشی ھلاپءَ مزاحمت کثاءُ انگریزءَ پورٹ برغ نیشتغ۔پارٹی انگریز ءُ سرداری نظام ھلاپءَ جھد کنغ اَث ءُ ھمے واستہ اے دواِیں تاکتاں پارٹی وثی پائیدگانی ھلاپءَ سمج اتگ۔ سرداراں انگریز ھکومتءِ گشتغ ایں گوں پارٹیءِ سالانہ اجلاس سرا اُرش کثا ءُ اجلاس بیغءَ نیشتغ ۔ ھمے عملءَ رندسردار ءُ انگریزاں خانءَ شہ ڈیمانڈ کثا کہ کلات اسٹیٹ نیشنل پارٹی سرا پابندی جنغ بیت ءُ ھمے ردءَ خان آف کلاتءَ 10 جولائی 1939 ءَ کلات اسٹیٹ نیشنل پارٹی سرا پابندی جثا ءُ پارٹیءَ وثی دفتر کوئٹہءَ بُڑتگ۔ میان استمانی دومی جنگءَ رند سیاسی پارٹی آنی سرءِ پابندی ھلاس کنغ بیثغ انت ءُ پارٹیءَ رندءَکلات نیامءَ وثی کارانی بِندات کثا۔
1839-1947خوانینءِ کلاتءَ انگریزءَ گوں کُل لیکوّی چار معائدہ کثا۔ اے معائدہ 1839،1841، 1854 ءُ 1871 نیامءَ بیثغ انت۔ میر محراب خانءَ گوں 1839 نیامءَ بیثغ اِیں معاہدہ ءِ اولی شقءِ تہا گُش اِیت کہ ” نوری نصیر خان ءُ ایشی ءِ آؤخیں پیڑھی کلات، کچھی، خراسان،مکران، کیچ، بیلہ ءُ سونمیانی پورٹءِ واژاہ اَنتءُ ھمے آؤخیں وختءَ دے وثی مُلکءِ وت واجہی کن اَنت۔ ایشیءِ دومی شِقءَ گُش اِیت “برطانیہ خان، ایشی نظام ءُ مھلوک نیامءَ ھچ دخل اندازی نہ کنت”۔ 1841 معاہدہ نیامءَ بدلی آرگ بیثا ءُ خان لاچار کنغ بیثا کہ کلات ءَ افغانستانءِ چیری صوبہ یے من اِیت۔ 1854 ءِمعاہدہ ءِ نیامءَ اغد کلات ءِ وت واجہی منغ بیثا ءُ شق آنی نیامءَ گیشی یے کثا کہ کلات ءُ برطانیہ نیامغءَ دوستانہ تعلقات بنت۔ ھمے ڈولءَ 1876 معاہدہ بیثغ بس ایشی نیامءَ کسانیں بدلی آڑتگ انت۔ 1876 انگریز ءُ بلوچءِ چھیکڑی معاہدہ زانغ بیت ءُ ھمے معاہدہ ءِبنیات سرا انگریز داں 1947 ءَ بلوچ سرا کبزہ کنت۔
خان آف کلاتءَ آزاتیءِ واستہ وثی وس ءُ واکءَ چھیکڑی روش تکا دے ھیلا کثا۔ برطانیہءِ نزیخ اِیں ڈیہاں درکفغ پیشءَ خان آف کلاتءَ یک میمورنڈم لِک اثغ۔ اے میمورنڈم 1946 نیامءَ کیبنٹ مشن دیمءَ محمد علی جناح ءَ ایر کثا۔ میمورنڈم نیامءَ خان گُش اِیت” اے ڈیھءَ شہ درکفغءَ پد برطانیہ ءُ کلاتءِ کُلیں معاہدہ ھلاس بنتءُ ھمے معاہدانی بنیات سرا خان ھر شہا شہ بری الزمہ اِنت۔معاہدانی ھلاسیءَ گوں ریاست کلات تہا ءُ درا دواِیں پلواں شہ آزاد بیث ءُ اے ھوالہءَ دے وت وژاہ بیت کہ تھاں ملکءَ گوں معاہدہ کنغی اِنت ءُ تھاںملک ءَ گوں کنگی نہ اِنت”۔ کیبنٹ مشنءَ گُشتغ کہ بلوچستانءِ گُرا ھک است اِنت کہ مُلکےءَ گوں معاہدہ کنت یا وثی آزاتیءَ ھمے ڈولءَدار اِیت۔
ریاستءِ مرگ: پاکستانءَ گوں ھواری ءُ ایشیءَ شہ پد
برٹش بلوچستان
انگریزءَ کلاتءَ شہ وام سرا گِفتغ اِیں ڈیھ ءُ افغانستانءِ کھڑدے شہر ھوار کث ءُ یک نوخیں صوبہ یے برٹش بلوچستان جوڑینت۔ برٹش بلوچستانءَ پاکستانءِ بھر کنغءِ واستہ شاہی جرگہ یے لوٹائینغ بیثا ءُ یک دروغیں ریفرنڈم یے ایر کثیش۔ مری بگٹی ٹرائبل ایریا ساوا دے جرگہ تکا ھچ پیسلہ زیرغ نہ بیثا ءُ ایشانی پجارھما پیشءِ ڈولءَ دارغ بیثا۔ ایشی ءَ شہ پیشءَ 1946 نیامءَ مری بگٹی سرداراں یک میمورنڈم یے دیمءَ آرتگ ءُ مری بگٹی ٹرائبل ایریا کلات ریاستءِ نیامءَ ھوار کنغءِ لوٹ کثا۔ ھمے ڈولءَ لیز ایریا واستہ 1950 تکا ھچ قانون ٹھینغ نہ بیثا ءُ ھمے سالءَ سری رندءَ اے ڈیہانی واستہ قانون سازی بیثا ءُ پاکستان نیامءَ ھوار کنغ بیثغ انت۔ فروری 1948ءَ جناح برٹش بلوچستانءَ دورہ کنت ءُ شاہی جرگہءِ دیمءَتقریر کنت۔ھمے دورہ ءِنیامءَ جناحءَ یک ایڈوائزی کونسل یے جوڑینغءِ جار جثا ءُ ایڈوائزری کونسل ترتیب داثغ۔ 11 جون 1949ءَ ایڈوائزری کونسل کیبٹءِ جوڑینغءَ رند لیاقت علی خانءَ ریفارمز آنی جار پِر کثا۔ گُشغ بیث کہ اے ریفارمز آنی وختءَ بلوچستانءِ جاور گیش گندتر بیثغ۔
ریاستءِ کلات
1946 نیامءَ کلاتءِ دیمءَ سئے راہ ایر کنغ بیثا کہ کلات پاکستانءَ گوں ھوار بیت ،انڈیا ءَگوں ھوار بیت یا کہ وثی آزاتیں ھیثیتءَ ھما ڈولءَ داریث۔؟ 15 اگست 1947 تکءَ خیر پور ریاست ، سوات ءُ بہاولپور دے پاکستان نیامءَ ھوار نہ بیثغ اِتنت۔ 5 اگست 1947ءَ خان آف کلاتءَ پاکستانءَگو ں یک Stand Still Agreement کثغ۔ اے agreement گُشیت
1) پاکستان حکومت کلاتءِ آزاتیءَ منیث ءُ کلاتءِ حیثیت شہ دومی کسانیں ریاستاں جُدا منیث۔ کلات تھنا ھما معاہدانی پابندانت کہ کلات ءُ انگریز نیامءَ بیثغ انت۔
2) قانونی حوالہءَ اے جُست پُڑس کنغ بیث کہ چے پاکستان دے ھما معاہدہ آنی پابند بیت کہ آکلات ءُ انگریز نیامءَ بیثغ انت۔
3) خان ءُ پاکستانی نمائندہ آنی اے پوائنٹانی سرا اغد گِند ءُ نِند کن اَنت۔
4) داں تکا چھیکڑی پیسلہ نہ بیت آ وخت تکا ھمے standstill agreement بیث۔
5) پاکستان ءُ خان نیامغءَ دفاع، کمیونیکش ءُ دری دنیائی تعلقات سرا گِند ءُ نِند بیث ءُ کراچی نیامءَ اجلاس بنت۔
اے معاہدہ ثبوت اِنت کہ پاکستانءَ کلاتءِ آزاتی من اتگ۔ خان آف کلاتءِ جناحءَ گوں باز جوانیں نزیخی ھست ات ءُ 1936ءَنیامءَ خانءَ جناح وتی وکیل زُڑتغ ءُ عالمی کورٹ دیمءَ بلوچستانءِ کیس ایر کثا،ھمے رازءَ 1946 نیامءَ جناحءَ کیبنٹ مشن دیمءَ بلوچستان کیس ایر کثغ ءُ بلوچستانءِ آزاتی لوٹ اثغ۔ بلئے چھیکڑی محمد علی جناح ھما مڑدم بیثغ کہ آنہیءَ ھکم داثا ” بلوچستان تاکتءَ گوں پاکستان نیامءَ ھوار کنغ بیت۔”
11 اگست 1947 ءَ ریاست کلات آزاتی جار جنغءَ پدخانءَ ریاست نیامءَ ریفارمز آنی جار پر کتگ ءُ ھمے درگتءَ دو قانون ساز اسمبلی اپر ہاؤس ءُ لوئر ہاؤس اڑ دیغ بیثا۔ اپر ہاؤس نیامءَ کُل تمنانی سردار بھر کنغ بیثغ انت ءُ دومی پلوّا لوئر ہاؤس نیامءَ گشینکاری بنیاتءَ مڑدم آنی گشینغءِ قانون جُڑثا۔لوئر ہاؤس نیامءَ کُل چِل ءُ دوازدہ سیٹ بیثغ انت۔ آزاتی ءَ پُشتءَ ستمبر نیامءَ گشینکاری بیثا ءُ لوئر ہاؤسءِ کُل نشست آنی نیامءَ سی ءُ نُھ نشست کلات سٹیٹ نیشنل پارٹی ءَ بُڑتغ انت۔ھمے ڈولءَ غوث بخش بزنجو پارٹی پلوّا شہ لوئر ہاؤسءِ مستر جوڑینغ بیثا۔ پاکستانءَ خان سرا زور داثا کہ بلوچستان گوں پاکستانءَ ھوار کنغ بیت ءُ خانءَ ھمے جیڑہ ہاؤس دیمءَ ایر کثا۔ لوئر ہاؤس کُلیں باسکاں پاکستانءَ گوں ھوار بیغءَ شہ جواب داثا۔ ھمے لوئر ہاؤس نیامءَ غوث بخش بزنجوءَ تقریر کثا ءُ گُشتغ۔۔۔ ” پاکستان ار مسلمانیت بنیات سرا مارا وثی بھر کنغ لوٹغءَ انت ،گُڑا افغانستان ءُ ایران دے بِلاں پاکستانءِ بھر بنت۔ ما پاکستانءِ اے گالوار منغءَ ھچبر تیار نہ انت ءُ ما پاکستانءَ گوں ھوار بیغ نہ لوٹ اِیں۔۔۔ار پاکستان گش ایت کہ من زوراخ آں ءُ زورءَگو ں بلوچستانءَ وثی نیامءَ ھوار کن آں گُڑا بلوچستانءِ ھر چُک آزاتی پھریزغ ساوا ساہ دیغءَ تیار انت ۔”پاکستانءَ مکران ، خاران ءُ لسبیلہءِ سرداراں لالچ داثا کہ ار اے ڈیھ پاکستانءَ گو ں بھر بنت ایش علاقہ کلات رازیں جوانیں ریاست جوڑینغ بنت۔ اے علاقہ آنی سرداراں 15 مارچ 1948 ءَ گوں پاکستانءَ معاہدہ کثا ءُ پاکستانءَ گوں ھوار بیثغ انت۔ نواب بائی خان مکرانءِ نواب جوڑینغ بیثاءُ نوابءَ ”والی مکران” لقب دیغ بیثا۔ دستءِ گوں جُڑثغ اِیں سردار مھلوکءَ قبول نہ کتگ انت ءُ ایشانی خلافءَ شتغ انت۔ پنجگورءَ شہ میر بلند خان گُشیت ”نواب بائی خان ڈولءَ ما پاکستانءِ غلامیءَ ھچ رازءَمنغءَتیار نہ ایں۔ ما پیشءَ دے کلات حکومت منثغ ءُ نوں دے ھمانہی بھر آں۔ کلات آزاتی رکغ واستہ ما گوں وثی ٹھکرءَ ھر ڈولیں قربانیءَ شہ پُشت نہ کِنزاں “۔ بلوچ ریاست پاکستان نیامءَ ھوار کنغءَپدا بلوچستان سٹیٹس یونین جوڑینغ بیثا ءُ کُلیں ریاست یک ھندءَ ھوار کنغ بیثغ انت۔خان آف کلات اے یونینءِ سروک جوڑینغ بیثا۔
ڈیرہ غازیخان ءِ جیڑہ
نوری نصیر خانءِ عہدءِ نیامءَ ڈیرہ جات ریاستءِ کلات بھر بیثغ انت ءُ دومی تمنانی سردارانی رازءَ اے ڈیھءِ سرداراں دے خانءِ فوجی ءُ زری کُمک کثا۔ ھمے وختاں ڈیرہ جاتءِ سردار دے جنگی ھکلءَ خانءِ واھر پُجث شت انت۔بلوچستان سرا برطانوی قبضہ پُشتءَمری بگٹی ٹرائبل ایریاز ءُ ڈیرہ غازی خان ”Special Area ” زانغ بِثاں۔ 1901 تکا اے ڈیہانی Special Status ھمااولی رازءَ دارغ بیثا ءُ ھمے سالءَ ڈیرہ غازی خان پنجاب نیامءَ انتظامی بنیادانی سرا ھوار کنغ بیثا ءُ مری بگٹی ٹرائبل ایریاز انتظامی بلوچستانءَ گوں ھوار کنغ بیثغ انت۔انتظامی بنیاتانی سرا اے صوبہ آنی نیامءَ ھوار کنغءَرند دے دواِیں ھندانی پجار ھما اولی رازا دارغ بیثا۔
چھیکڑی گال
پاکستانءَ وثی زوراخیءَ گوں بلوچستان پاکستان نیامءَ ھوارکثا ءُ بلوچاں سری روشءَ شہ ھمے زوراخی نہ من اثغ۔ زورآوریں ھواری ھلاپءَ بلوچاں خان آف کلاتءِ کسانیں براث عبدالکریم سروکیءَ پاکستان ھلاپءَ جنگ ءِ جار جثا ءُ دیم پہ کوھاں شثغ انت۔ خانءَ شہ افغانستانءَ واہر لوٹ اِثغ بلئے افغانستانءِ سرکارءَ خانءِ کمک کنغءِ جواب داثا۔پاکستان سرکار ءَ عبدالکریم ءَ جنگ دارغ ءُ بلوچستان گڑدغ گوں قرآن سرا دست ایر کث ءُ عام معافی اعلان کثا بلئے وختے کہ پرنس گو ںوثی سنگتاں گڑدی مُلکءَ کیث پاکستانی فوج عبدالکریم ءُ آنہیءِ سنگتاں گیڑ ءُ تھانڑواں ڈھکیث ءُ قرآنءِ بے حرمتی کثا۔ پرنس عبدالکریم 1955 نیامءَ تھانڑوا شہ چُھڑثا ءُ یک نوخیں سیاسی پارٹی یے استمان گلءَ جوڑینیت۔
استمان گلءَ ون یونٹ ھلاپءَ ھیلا کثا ءُ حکومتءَ شہ بلوچستانءِ صوبائی وت واجہی لوٹ اثغ۔ 1957 نیامءَ خانءَ کُلیں تمنانی سردار لوٹائینتگ انت ءُ قومی جرگہ یے بیثا، خان ءِ لوٹ ایش اَت کہ کُل سردار یک ھند بنت ءُ ریاست کلات ھما پیشی ڈولءَ بحال کنغ بیت۔ اکتوبر 1958 نیامءَ ایوب خانءَ ھمے جار پرینت کہ خان آف کلات گوں چار گیست ہزار قبائلی لشکرءَ پاکستان سرا اُرش (ھملہ) کنوخ انت۔ ھمے واستہ کلاتءَ وتی فوج دیمداثی ءُ کُلیں ملکءَ مارشل لاء جثی۔ کلاتءِ مھلوکءِ سرا زلم ءُ زوراکی ءِ پجیءَ خانءِ قلعہ دھرائثی ءُ کُلیں بلوچاں گشت یے کہ وثی توپکاں سرکار دستءَ دیاں۔ بلوچاں وثی توپکانی دیغءِ جواو داثا ءُ کماشیں بلوچ سردار بابو نوروز خان سروکیءَ پوادانی پلوّا دیم کثا۔ بلوچاں گوں سرکارءِ فوجءَ مزنیں جنگے داثا ءُ چھیکڑی سرکار قرآن سرا دست ایر کث ءُ گشت کہ بابو نوروزءَ گوں سنگتاں ھچ کنغ نہ بیث، ار اے مڑدم کوھاں شہ بُنا ایر کف انت۔ بابو ءُ سنگت وختے کوھاں شہ بُنءَ ایر کپتگ انت گُڑا فوج کُلیں لشکرءَ گیڑت ءُ تھانڑواں ڈھکیث ءُ بازاں پاھو داث انت۔ ھمے دومی رندءَکہ بلوچءَ گو ں قرآن نام سرا دروہ بیثا۔ یک کِسوّے بلوچ گُش اَنت کہ وختے بابو نوروز بچءَ پاھو دیغ بیث گُڑا فوجی بابوءِ دیمءَکُلیں شہیدانی لاشاں ایر کنت ءُ نوروز خانءَ شہ پول کنت کہ تئی چُک کثام انت۔ بابو دُرکے دیم بیت ءُ گُش اِیت:
” اے کُل بھڑیں مڑد اَنت کہ ڈغارءَ پہ وثی ساہ داثا۔ بلوچانی بھاذریں ورنا کُل مئیں بچ اَنت۔ “
Baloch Students Action Committee is a Student political organization that aims to work for the betterment of Education in Balochistan and politicizing the youth
