سیاسی سِنچ ءُ دَرشان
نبشتہ کار ۔حنیف دلمراد
رجانکار۔ اسد بلوچ
گوستانکءِگوستگیں دہکانی برصغیر ءِ سیاسی منظرنامہ ءِ تھا چہ چِست بوتگیں اڑ اند(تضادات)ھچ پیم ءَ رد کنگ نہ بنت۔ چہ اے اڑاندانی منّگ ءَ اے سرھالءِ بندات بیتءُ آئی ءِ تھا اے گپ ءِ گنجائش بیت کہ نوں اے سیاسی اڑاند گیش دیمءَ روگ ءَ چہ دارگی اِنت ۔ سیاسی اڑاندانی نہ منّگ ءُ آھانی گیشوار نہ کنگ ءِ بزانت ایش اِنت کہ دیمتر ءَ چاگرد ءَ گیشتر اڑءُ جنجالانی تھا چگل دیگ۔ چونھا بن ازلءَ چہ ھمے ڈول اِنت کہ ھر پکر ءُ ودی بوتگیں شئے وتی ودیگ بوگءِ ھواریءَ گوں اڑانداں پاد کیتءُ ھمے ڈولیں چیزے سیاسی اڑاند 1940ءِ دہکءَ چہ برصغیرءِ سیاسی منظر نامہءَ چست بوت ءُ دیمءَ اتک اَنت کہ تا ں مرچیءَ ھمے جاور گوں اڑانداں ردوم زورانءَ خلیج ءِ ڈولیں جاورھال یے پیداک کن اَنت ،کہ آئیءِ آسری ئیں آسر پرشت ءُ پروشءِ شکلءَ دیمءَ کاینت ۔
دومی مستریں درورے بنگلا دیش اِنت، بنگال ءِ سَوب ءَ مسلم لیگ 1946 ءِ گچینکاری ءَ گوں اکثریت ءَ باج بارت بلئے گچینکاری ءَ چہ پداودءَ سیاسی اڑ ءُ کُڑ چِست بنت، 1954 ءَ بنگال ءِ سیکیولر ءُ لبرل “جگتو فرنٹ” ءَ جوڑ کن اَنت ءُ مُسلم لیگ ءَ پروش دینت۔ آئیءَ نہ تھنا گچینکاری ءَ پروش دینت بگندئے چہ بنگال ءِ سیمسراں مُسلم لیگ ءَ وَلگْوج کن اَنت۔ برصغیرءَ مُسلم لیگ ءِ سیاست ایوک ءَ گوں یک اڑے ءَ ھمگْرنچ ءُ بندوک بوتگ۔ آ ھِندو ءُ مُسلمان ئِےءِاڑ بوتگ۔ مُسلم لیگ ءَ مدام ھندو ءُمُسلمان اڑ ءِ گپ جَتگ ءُ وھدے برصغیر ءَ نوکیں اڑ ءُ کُڑ سھرا بوت اَنت مُسلم لیگ ءَ اے اَڑ گِیشوار کُت نہ کُرت اَنت ءُ 1954 ءِ گچینکاری ءَ آئیءَابیدئے یک سِیٹے ءَ ھچ ئِے دَست نہ کپت۔
گپ ایش اِنت کہ آ کُجام چیز اِتنت کہ اےاَڑ ءِ دْروشم ءَ دیم ءَ اَتک اَنت کہ بنگال راجدوستی ءُ راجمانیءِ سیاستءَ پہ لاچار بوت۔ چِدءُ مستریں درور چے بوت کنت کہ مُسلم لیگ ءِ رھشون امین یک نودربرے ءِ دیم ءَ ھار بہ وارت۔ اداجیڑہ ایش نہ اِنت کہ چاگردانی تھا اَڑاند نہ بنت، ھمک چاگرد ءِ وتی اَڑ ءُ کُڑ الّم بنت۔ بلئے گپ ایش انت اے اَڑ ءُ کُڑانی بُندری سَوب چے ڈول شوھازگی اَنت ءُ کُجام رنگ ءَ گِیشوار کنگی اَنت، اے دراھیں اَڑ ءُ جنجالاں چاگرد ءِ رھشون ءُ سروک جْوان سرپد بنت ءُ ھما چاگرد ءَ چہ ٹِگِلگ ءُ برگَشتگی ءِ رکّینگ ءَ وتی کِرد ءَ پیلو کت کن اَنت۔ ھما چاگرد کہ وتی تہءِاڑانداں ارزشت نہ دنت ءُ آھاں ڈالچار کنت،گڑا آ یک نہ کُٹّوکیں پرشت ءُ پروشے ءِ آماچ بیت ءُ اے پرشت ءُ پروش چہ کرناں برجاہ مان اِیت۔
ھمے ڈولءَ اگاں ما پاکستانی چاگرد ءِ گپ ءَ بہ کن اِیں گُڑا اے ھمے چاگردی اَڑانی سَوب اَت کہ سائیں جی ایم سید ءُ خان عبدالغفار لاچار بوت اَنت ءُ آھاں 1954ءَ نیشنل پارٹی جوڑ کُرت۔ دیمتر ءَ پاکستان ءِ دیمروی دوست ءُ راجدوستیں پارٹی یک پلیٹ فارمےءِ سرا یکجاہ بوت اَنت، اے پارٹی ءِ مُول ءُ مُراد ماں پاکستان ءَ راجی جمہوری آشوب ءِ آرگ ءُ میاں استمانی سرمایہ داری نظام ءِ ھلاس کنگ اَت۔ 1956 ءَ عوامی لیگ ءِ بھاشانی ٹولی ءِ عبدالحمید بھاشانی ءِ ھوار بوّگ ءَ چہ نیشنل پارٹی ءِ پگری کَچ گِیشتر بوت۔ عبدالحمید بھاشانی ءِ سَلاہ ءِ پدا نیشنل پارٹی ءِ دیم ءَ “عوامی” ءِ گال گیش کنگ بوت تا کہ دیمتر ءَ پارٹی راجی ءُ راجمانی بُن شونانی رِد ءَ دیمءَ برگ بہ بیت۔
سرجمیں باسکانی رزامندی ءَ پد “نیشل عوامی پارٹی” پارٹیءِنوکیں نام ایر کنگ بوت۔ لھتیں سالانی جھد ءَ پد نیشنل عوامی پارٹی رودراتکی ءُ روبرکتی پاکستان ءِنامی ئیں ءُ گیش واکدارتریں پارٹی جوڑ بوت۔ آئی ءِ رھبند ءِ تھا نبشتہ اَت کہ سامراجی سرمایہ کاری ءِ دارگ ءُ مُلکی سرمایہ کاری ءِ دیم ءَ برگ،ھمک کَسانی آجو کنگ، سامراجءِ بُنجاہ ءِنِزور کنگ، بُنگیجی وانگ ءُ زانگ ماں ماتی زُباناں دیگ ءُ کمیونیکیشن، پاسپانی، زر ءُ مال ءُ دری شور ءُ اے دگراں وفاقءَ دیگ۔ اے ھم گوشگ بوت کہ پاکستانءِ آزات خارجہ پالیسی ءَ برجاہ دارانءَ پہ آئیءَ یکجاھیں شور ءُ سلاہ گیشینگ ءُ گیشیں پیسلہ کنگ بیت۔ نیپ ءِ رھبند ءَ مردم بے کساس اسرمند کُرت اَنت۔ ھمے سَوب اَت کہ پاکستان ءِ نامی ئیں شاعر، زانتکارءُ سیاسی ءُ چاگردی مردماں ابید زندمانءِ ھرتکءَ چہ سیادی داروکیں کس ھمے پلیٹ فارمءِ سرا یکجاہ بوت اَنت۔ نیپ روبرکتی پاکستان ءِ “جگتو فرنٹ “ءِ یک اکسے اَت بلئے آئی ءِ لوٹ راجمانی آشوب ءِ جاہ ءَ جمہوری آشوب اَت کہ پہ آئیءِ منگءَ ادئے سِول بیوروکریس ءُ اسٹیبلشمنٹ ھچ رنگ ءَ رازیگ نہ اَت۔ ھمے سَوب اَت کہ 1958 ءَمارشل لا جنگ بوت ءُ چہ یک تیرے ءَ دو شکار کنگ بوت۔
رودراتکی پاکستان ءَ جگتو فرنٹ دارگ بوت ءُ روبرکتی پاکستان ءَ نیپ ءِ سر ءَ سرجم ءَ بندش جنگ بوت۔ 1956 ءِ جوڑ کُرتگیں دستور ھم مھتل دارگ بوت۔ چہ ادا چاگرد ءِ غیرسیاسی جوڑ کنگ ءِ شور بندات بوت۔ نیپ پارٹی ءِ رھشونانی لڑ ءَ خان عبدالغفار خان (باچا خان)، سائیں جی ایم سید، خیر بخش مری، غوث بخش بزنجو، شیر محمد مری، عطااللہ مینگل، عبدالصمد اچکزئی، عبدالمجید سندھی، مولانا عبد الحمید بھاشانی، میاں افتخار الدین، پروفیسر مظفر احمد، امام علی نازش، افضل بنگش، محمود الحق عثمانی، میجر اسحاق، عبدالرحمان کرد، احمد نواز بگٹی، تاج محمد لنگاہ، ظفر شائین، سائیں کمال شیرانی، رسول بخش پلیجو، رسول بخش تالپور ءُ ایندگہ نامداریں مردم ھوار اِتنت۔
پروفیسر مظفر احمد کمیونسٹ پارٹی آف بنگلا دیش، امام علی نازش کمیونسٹ پارٹ آف پاکستان، میاں افتخار الدین پاکستان آزاد پارٹی ءِ رھشون اَت ءُ آئی ءِ سکّیں ارزشت داریں کردے اَت۔ میاں افتخار ءِ سیادی چہ پنجاب ءَ اَت ءُ وت جاگیردارے اَت بلئے چریشی ءَ ابید راجمانی لیکہ ءِ منوگرے اَت، آئی ءَ نہ ایوک ءَ وتی جاگیر ماں دہکانانی میان ءَ بھر ءُ بانگ کُرت اَنت بگندئے “لیل ءُ نہار” ءِ نام ءَ تاکبند شنگ کُرت کہ مھلوک جھانءِ نوکیں زانت ءُ لیکہ آنی بارو ءَ سرپد بہ بیت ءُ اے چیز ءِ منّوک اَت کہ جاگیر دہکانانی میان ءَ بھر کنگ بہ بنت۔ چریشی ءَ پیسر آ “متحدہ ہندوستان” ءِ دستورسازیں اسمبلی ءِ باسکے اَت۔ نامداریں نبشتہ کار طارق علی کہ مروچاں لندن ءَ جہ منند اِنت ھم اے پارٹی ءِ بھر اَت۔ ایش ھما مردم اَنت کہ آھاں وتی پارٹی یا وَیلا دات اَنت ءُ نیپ ءِ بھر بوت اَنت یا وتی پارٹی گوں نیپ ءَ “ضم” کُرت اَنت ءُ نیپ ءِ پلیٹ فارم مھکم کُرت کہ اے ھند ءَ مٹّی یے آرگ بہ بیت۔
ھمے رنگ ءَ چاگردءِ شاعر ءُ زانتکارانی تھا اجمل خٹک، گُل خان نصیر، شیخ ایاز، حبیب جالب، فیض احمد فیض، احمد فراز، غنی خان، احمد سلیم، بنگالی زُبان ءِ شاعر نذر الاسلام، چہ ملتان ءَ سیادی داروکیں نسیم گردیزی ءُ ایندگہ نیپءِ بھر اِتنت۔نسیم گردیزی ھما یکیں زال اَت کہ زوالفقار علی بھٹو ءِ دور ءَ گدّاری ءِ کیس ءَ حیدر آباد ءِ بندیگجاہ ءَ بندیگ کنگ بوت ءُ آئی ءَ سیاسی پڑ ءِ مردم ھمینچو اسرمند کُرت اَنت کہ آ جرمنی ءِ کمیونسٹ پارٹی ءِ رھشون روزا ءَگوں تشبیہ دیگ بوت۔ روزا لینن ءِ ھمراھے اَت ءُ یک جْوانیں زانتکارے اَت۔
نودربر گَل آنی تھا بلوچ اسٹوڈنٹس آرگنائزیشن، پختون اسٹوڈنٹس فیڈریشن کہ آئیءِ رھشون افراسیاب خٹک اَت، نیشنل اسٹوڈنٹس فیڈریشن آف پاکستان کہ آئیءِ رھشون معراج محمد خان اَت، پختونخواہ اسٹوڈنٹس آرگنائزیشن کہ آئیءِ رھشون محمود خان اچکزئی اَت، ڈیموکریٹ اسٹوڈنٹس فیدریشن کہ آئیءِ رھشون پروفیسر جمال نقوی ءُ ڈاکٹر پروفیسر ادیب الحسن رضوی اِتنت، جئے سندھ جساف کہ آئیءِ رھشون اقبال ترین اَت، سرحد اسٹوڈنٹس آرگنائزیشن کہ آئیءِرھشون اکرم درانی اَت ،اے کلیں گَل نیپ ءِ یکجاہ کنوکانی لڑ ءَ ھوار اِتنت۔ ایشاں چہ ابید بنگال ءِ بازیں نودربرانی گَل ھم ھست اِتنت کہ آ نیپ ءَ ھوار بوت اَنت۔ چہ عوامی پارٹیاں بلوچانی استمان گَل، عبدالحمید بھاشانی ءِ عوامی لیگ، خان عبدالغفار خان ءِ خدائے خدمتگار تحریک، عبدالصمد اچکزئی ءِ ورور پشتون، محمود الحق عثمان ءِ سندھ یونیٹی بورڈ، سندھی ہاری تحریک، کمیونسٹ پارٹی آف پاکستان، سائیں جی ایم سید ءِ پیپلز پارٹی ھوار اِتنت۔
1946 ءَ سائیں جی ایم سید ءِ گوں محمد علی جناح ءَ سیاسی اڑ بِنا بوت اَنت ،جی ایم سید ءَ مسلم لیگ یلا دات ءُ پروگریسوو مسلم لیگ ءِ نام ءَ یک نوکیں پارٹی یے جوڑ کُرت۔ اے اولی سیاسی پارٹی اَت کہ چہ مُسلم لیگ ءَ سِست ءُ جوڑ بوت۔ 1954 ءَ سائیں جی ایم سید ءَ پاکستان ءِ نوکیں سیاسی جاوراں دلگوش دیان ءَ پروگریسوو مسلم لیگ ھلاس کُرت ءُ آئی ءِ جاہ ءَ یک نوکیں ادارھے جوڑ کُرتءُ آئی ءَ را پیپلز پارٹی ءِ نام دات بلئے 1957 ءَ وھدے کہ نیپ جوڑ بوت گُڑا سائیں جی ایم سید ءَ پیپلز پارٹی گوں نیپ ءَ ھوار کُرت۔
جی ایم سیدءَگوں مسلم لیگ ءُ جناح ءَ اَڑ ءِ مستریں سَوب 1946 ءِ گچینکاری اَت۔ یونینسٹ پارٹی ءَ ماں پنجاب ءَ کلین سوئیپ کُرت۔ اے پارٹیءِ گیشتریں کس پنجابی جاگیدار اِتنت۔ ھمے جاگیرداراں 1946 ءَ ماں پنجابءِ تھا مسلم لیگ ءَ را چیلنج کت ءُ گیشتریں سیٹ آئیءَ چہ برتگ اِتنت۔ یوننسٹ پارٹی ءِ تھا سکندر حیات خان، سر فیروز خان نون، سرخضر حیات خان، محمد وٹ ءُ ایندگہ ھوار اِتنت ۔ 1946 ءَ وھدے یونینسٹ پارٹی ءَ سما بوت کہ پاکستان جوڑ بوّگی اِنت گُڑا آھاں گوں محمد علی جناح ءَ دیوان کُرت وتی یونینسٹ پارٹی گوں مسلم لیگ ءَ ھوار کُرت۔ گڑا ھمدا چہ سائیں جی ایم سید ءُ محمد علی جناح ءِ میان ءَ اڑاند چست بوت اَنت۔
جی ایم سید ءِ لیکہ ایش اَت کہ محمد علی جناح ءَ بائید انت اے جاگیردار پارٹی ءَ مہ زُرتین اَنت ءُ پارٹی جاگیردارانی دست ءَ روگ ءَ چہ رکّینت ئِے۔ جی ایم سید ءَ ابید میاں افتخار الدین ءَ ھم محمد علی جناح اِیر جَت ءُ مسلم لیگ یلا دات ءُ آزاد پاکستان ءِ نام ءَ یک نوکیں پارٹی یے جوڑ کُرت۔ میاں افتخار الدین ءِ کُٹمی سیادی ھم چہ جاگریداران اَت بلئے آئیءَ وانگ چہ برطانیہ ءَ دربرتگ اَت ءُ یک دیمروی دوستے اَت۔ھمے سَوب اَت کہ آ جاگیرداری نظام ءِ ھلاپ اَت۔ آ 1946 ءِ گچینکاری ءَ مُسلم لیگ ءِ ٹکٹ ءِ سر ءَ ماں پنجاب ءَ جاگیردارانی یونینسٹ پارٹی ءَ گوں مکابلہ کنت ءُ وتی سِیٹ ءَ کٹّ اِیت۔
میاں افتخار الدین مزنیں ھرچ ءُ درچ ئِے کنت ءُ پنجاب ءَ دیمروی دوست لیکہ ءِ تاکبند، مھتاک ءُ روتاک شنگ کنت کہ چریشی ءَ شنگکاری ءَ بے کساس سِیت ءُ نپ رس اِیت۔ ھمے سَوب اَت کہ ھمک پِڑ ءِ مردماں میاں افتخار الدین ءِ سر ءَ باور اَت ءُ آئی ءَ را شرپ دات۔ بلئے یوننسٹ پارٹی ءِ گوں مسلم ءَ لیگ ءَ ھور بوّگ ھچ داب ءَ اوپار نہ بوت ءُ مُسلم لیگ ئِے یل دات۔ آئی ءِ گْوشگ اَت ھمے نظامءِ ھلاپ ءَ کہ ما جُھد کنگ ءَ اِیں آئی ءِ منّوگر مُسلم لیگ ءَ ھور بوّگ ءَ اَنت ءُ محمد علی جناح آھانی دارگ ءَ ھچ کِمار نہ کنگ ءَ اِنت۔ دیمتر ءَ ھمے مردم مُسلم لیگ ءَ وتی لوٹانی پدا کارمرز کن اَنت ءُ ھمے ڈول بوت۔ میاں افتخار الدین ءِ آزاد پاکستان پارٹی ءَ پنجاب ءِ ایندگہ دیمروی دوستیں کس ھوار بوت اَنت ءُ مُسلم لیگ جاگیردارانی پارٹی جوڑ بوت کہ روچ ءِ مرچیءَ تا ھست اِنت۔ محمد علی جناح لبرل پاکستان ءِ منّوگر ے اَت بلئے جاگیردارانی پارٹی ءَ جاہ دیگ ءَ گوں آئی ءَ وتی جند ءِ سیاسی لیکہ پولنگ کُرت۔چہ ادا سائیں جی ایم سید ءُ میاں افتخار ءِ جُست چِست بوت اَنت کہ یونینسٹ پارٹی ءِ ھوار گیجگ ءَ، جناح گوں وتی جند ءِ سیاسی لیکہ ءِ اَڑ سھرا کُرتگ اَنت پمیشکا نوں مئے راہ جتا اَنت۔
گچینکاری ءِ ھال اِیش اَت کہ مُسلم لیگ بنگال ءَ مستریں پارٹی اَت ءُ دُرستیں سیٹ ئِے کٹ اِتگ اِتنت۔ سندھ ءِ 51 درسد سیٹ مُسلم لیگ ءَ کَٹ اِتنت ءُ 49 درسد سِیٹ کانگریس ءُ آئی ءِ ھواریاں۔ بلوچستان ءَ 1946 ءَ گچینکاری ءِ جند نہ بوت۔ سرحد بزاں کہ خیبربختونخواہ ءَ 33 سِیٹ اِتنت کہ چریشاں 15 خدائے خدمتگار تحریک ءَ، 9 کانگریس ءَ، ایندگہ مُسلم لیگ ءُ آزات پارٹیاں کٹ اِتنت۔بلئے پنجاب ءَ گچینکاری ءِ جاور چَٹ جِتا اَت اَنت ءُ اود ءَ یوننسٹ پارٹی مستریں پارٹی جوڑ بوت۔
سرحد بزاں کہ خیبر پختونخواہ ءَ خدائے خدمتگار تحریکءَ حکومت یے اَڑ دات۔ ڈاکٹر عبدالجبار خان (ڈاکٹر خان) کہ باچا خان ءِ مستریں بْرات اَت وزیراعلی جوڑ کنگ بوت۔ 1947 ءَ وھدے کہ پاکستان جوڑ بوت گُڑا محمد علی جناح ءَخیبرپختونخواہ ءِ کابینہ مھتل داشت، حکومت ھلاس کُرت ءُچہ ڈاکٹر خان ءَ آئی ءِ اُگدہ پچ گِپت۔ گورنرجنرل محمد علی جناح ءِ اے یک غیر جمہوری عمل یے اَت ءُ پاکستان ءِ گوستانک ءِ تھا اے اولی غیر جمہوری عمل اَت، دیمترا اے عمل رواج گِپت ءُ حکومتانی ھلاس کنگ یک انچائیں گپے جوڑ بوت، چہ ادا بازیں اَڑاند بُنگیج بوت اَنت۔
ھمے ڈول بنگال ءَ 1946 ءِ گچینکاریءَ مُسلم لیگءَ را ووٹ دات ءُ سوبمند کُرت بلئے 1948 ءَ وھدے گورنر جنرل محمد علی جناح ءَ جار جَت کہ مروچی ءَ چہ پد اردو پاکستان ءِ راجی زُبان بیت، ھمے بنگالءَ اے پیسلہ رَد کُرت ءُ اے رودراتکی پاکستان ءِ جِتا بوّگ ءِ اولی جیڑہ بوت۔
محمد علی جناح ءَ چہ گیش لیاقت علی خان جاگیردارانی یک دُوزواھے اَت ءُ وت ھم کرنال ءِ یک جاگیردارے اَت۔ کرنال ہندوستانی پنجاب ءِ بھر اِنت ءُ 1947 ءَ وھدے پاکستان جوڑ بوت گُڑا لیاقت علی خان ءِ claim ءِ سَوب ءَ آئی ءَ را گجرانوالہ ءَ زمین ءُ جاہ دیگ بوت۔ لیاقت علی خان کرنال ءِ جاگیردارے اَت ءُ پاکستان ءَ جہ منند بوّگءَ پد ھم گوں جاگیرداری ءَ مھر ببا نہ دات۔ بائید وَ اِیش اَت کہ آئی ءَ پاکستان ءَ جاگیرداری ھلاس بہ کت اِیںءُ پاکستانی چاگرد گوں نوزمانگی رھبنداں ھمگرنچ بہ کُرت اِیں۔ جاگیردار ھلاس بہ کُرتین اَنت، نواب ءُ وڑیرہ ھم ھلاس کُرتین اَنت ءُ ھم برابری ءُ انساپءِ شاھیم چہ درستاں بُرزتر بہ کُرت اِیں۔ بلئے لیاقت علی خان ءَ وتی ھیل یلا دات نہ کُرت اَنت ءُ روچ ءِ مروچی ھم پاکستانی چاگرد جاگیردارانی ایردست اِنت۔ بلئے اے ھبر ھم سرپد بوّگ لوٹ اِیت کہ ھمک ھند ءُ دمگے ءِ وتی تب ءُ میلےبیت، جاگیرداری نظام بہ بیت یا کہ قبائلی نظام ھردُکانی دْروشم یکے دومیءَ چہ جِتا اَنت ، اے گپ زانگ لوٹ اِیت کہ ھمک ھند ءِ تب ءُ میل ھم جِتا اِنت ءُ اے تب ءُ میلءِ تپاوت ھم ھندی سیاست ءَ اسرمندکنت۔ چوشکہ یک مہلوکے وھدے کہ یک جاھےءَ چہ لڑ ءُ بار کنت ءُ دگہ دومی ھندے ءَ روت اِنت گڑا آ نہ تھنا وتی جندءَ بارت بگندئے وتی زاتءِ ھواریءَ یک تب ءُ میل یے ھم اودءَ بارت گوں ءُ اگاں آئیءِ وس ءُ واک بہ روت گڑا آ وتی تب ءُ میل آں ھم اود ءِ جہ منندانی سر ءَ مُش اِیت۔ اَنچوشکہ 1947 ءَ بگر داں 1963 ءَ ھستیں پاکستان ءَ زمین ءِ بیہ ءُ شر ءِ سر ءَ لیاقت علی خان ءَ بندش جَت۔ سندھ، بلوچستان ءُ پنجاب ءَ سرجمیں زرعی ءُ غیرزرعی زمین آنی سر ءَ آئیءَ بندش جَت۔
چوشکہ Avegueزمین آنی بئیپاریءَ پہ ھندی مردمانی سرا سرجم بندش جنگ بوت، زمینءِ مٹءُ بدل تھنا “دعوی کلیم آرڑر”والا آں کت کتءُ ھندی مردمانءَ زمین آنی نیلامیءِ سرا ھبر ایر کنگءِ ھاترا نندگءِ موکل اوں نیست اَت، بزانکہ clain and Acuction ءِ ھک تھنا ہندوستانءَ چہ نوک اتکگیں مسلمان آں ھست اَتءُ اے ھک درستاں چہ ساری محمد علی جناح ءُ لیاقت علی خانءَ رس اتگ اَت، محمد علی جناح ملیرکراچیءَ یوسف بلوچءِ زمین گپت اَنتءُ لیاقت علی خان گجرانوالہءَ زمین گپت، 1958ءَ وھدے کہ ون یونٹ جوڑ بوت گڑا سٹیلمنٹءِ کارگس کراچیءَ چہ لاہورءَ برگ بوت کہ آئیءَ ھندی مردمانی واستہ گیش نگیگی پیداک کت۔ 1963ءَ نیلامی clain and Auction))ھلاس کنگ بوت اَنت،بلئے اے درچ 1973ءَ تک جنز اِت، کہ پدا زوالفقار علی بھٹو ءِ زمانگءَ اے گشگ بوت کہ نوں بس اِنت، باز بوتگ ، نوں زمین آنی سرا دیمترا گیش جنگ بوت نہ کنت پدا ھمے وھدءَ چہ اے نظام سرجمءَ ھلاس کنگ بوت ۔ ایشیءَ چہ پد ھندی مردمانءَ زمین آنی بئیپاریءُ مٹ ءُ بدل ءُ آھانی تھا بھر زورگءِ موکل دیگ بوت، چونھا claimآنی سوب ایش ات کہ وھدے مردم چہ ہندوستانءَ پاکستانءَ اتک انت،آھاں اے داوا کت کہ ما ھما خطہ یا الاکہ ءَ چہ پیداکیں اودءَ مئے چینکس کہ زمینءُ بان ءُ بادگیر بوتگ انت، آھانی مٹ ءُ بدل ءَ پاکستانءَ مارا ھمینکس لوگ ءُ جاگہ دیگ بوتگ۔
1947 ءَ پاکستان ءِ جوڑ بوّگ ءُ محمد علی جناح ءِ مرگ ءَ چہ پد مُلک ءِ حکومتی مہار لیاقت علی خان ءِ دست ءَ شُت۔ اے باریگ ءَ آئی ءَ دو اَنچیں کار کُرت کہ روچ ءِ مروچی پاکستان ءِ سیاسی بَند ءُ بوج ھماآنی سر ءَ ٹِک اِتگ۔ 1949 ءَ لیاقت علی خان “قرارداد مقاصد” چہ دستورساز اسمبلی ءَ پاس کنائینت کہ آئی ءِ تھا تِچک ءَ نبشتہ اَت کہ آؤکیں وھد ءَ ھروڑیں کہ دستورے پہ پاکستان ءَ جوڑ بیت “قراردادمقاصد” آئی ءِ الّمی بھر اِنت۔ “قرارداد مقاصد” ءَ نبشتہ اَت کہ پاکستان یک مزھبی ریاستے ءُ 1940 ءِ “قرارداد لاہور” ءَ ھچ جاہ اے چیزمان نہ اَت کہ پاکستان یک مزہبی ریاستے جوڑ بیت۔ “قرارداد لاہور” ءِ تھا صوبہءِ اناں بگندئے مُلکے ءِ چیردستی ءَ ریاست ءُ زبان ءَ گپ مان اَت ءُ اے باروءَ محمد علی جناح ءَ ھم گپ جتگ اَت۔ لیاقت علی خان ءَ دگہ ھم کارے کُرت کہ آئی ءَ پاکستان چہ سویت یونین ءِ کیمپ ءَ کش اِت ءُ امریکہ ءِ کیمپ ءِ نیمگ ءَ شُت۔
1947 ءَ سویت سرکار ءَ پہ پاکستان ءَ کُلوھے نبشتہ ئِے شکلءَ دیم دات ءُ اے گشت کہ سویت سرکار پاکستان ءَ وتی اتحادیءِ جوڑ بوّگ ءِ لوٹءَ کنت۔ لیاقت علی خان ءَ وفاقی وزیر ابولحسن اصفحانی گوں ھمے کُلو ہءَ برطانیہ ءَ دیم دات ءُ آھانی دیم ءَ اے گپ اِیر کُرت کہ سویت سرکار مارا وتی کیمپ ءَ ھوار کنگ ءَ جریدگ اِنت ءُ اگاں شما مارا گوں وتءَ ھوار نہ کن اِت گُڑا ما گوں سویت سرکار ءَ ھوار بہ اِیں۔ اے پہ روایرکپتی مُلکاں یک بیھارے اَت۔ برطانیہ ءَ ابولحسن اصفحانی ءَ را امریکہءَ دیم دات ءُ گْوشت کہ شما گوں امریکہ ءَ وتی سیاسی نزّیکیاں مُھکم بہ کن اِت۔ امریکہ ءَ پاکستان ءَ را وتی کیمپ ءَ ھوار کُرت ءُ ادا چہ پاکستان ءُ امریکہ ءِ سیاسی نزّیکی بُنگیج بوت اَنت کہ تاں روچءِ مرچیءَ برجاہ اَنت۔ اے ھم لیاقت علی خان ءِ برورد اَنت کہ مُلک چاگردی اَڑانی مین ءَ کپان بوت۔ رندتر ءَ زوالفقار علی بھٹو ءَ چہ امریکہ ءِ کیمپ ءَ دراھگ لوٹ اِت بلئے مُلک بے کساس مانگیش اِتگ اَت ءُ زوالفقار علی بھٹو پہ دراھگءَ بے سوب بوت۔
بنگال ءِ تھا عوامی لیگ دو بھرءِ تھا اَت، بھاشانی ءُ مُجیب ٹولی۔ وھدے کہ نیپ جوڑ بوت گُڑا عوامی لیگءِ تھنا بھاشانی ٹولی گوں نیپ ءَ ھوار بوت۔ سائیں جی ایم سید ءَ ھم وتی کْوھنیں پارٹی گوں نیپ ءَ ھور کُرت۔ عبدالصمد اچکزئی ءُ مولانا محمد شیرانی بلوچستان ءِ پشتون دمگاں اردو پشتون پلیٹ فارمءِ سرا سیاست کنگ ءَ اِتنت آ ھم نیپ ءَ ھوار بوت اَنت۔ ءُیونٹی بورڈ سندھ “کہ آ سندھءَ اردوءِ ھبر کنوکانی جھگیریں گلے اَت” ھم نیپءَ ھوار کنگ بوت۔ نیپ ءِ پلاٹ فارم ءِ چیرءَ راجدوست ءُ دیمروی دوست اِتنت، ھمے سوب اَت کہ نواب اکبر بُگٹی نیپءِ تھا ھوار کنگ نہ بوت کہ آئیءِ سیاسی سیادی چہ مُسلم لیگ ءَ اَت، سیاسی اھوالکاراورنگزیب بنگش ءِ گوشگ اِنت کہ اگاں نواب اکبر بُگٹی نیپ ءَ زورگ بہ بوت اِیں گڑا آئی ءَ ھجبر جمہوری وطن پارٹی جوڑ نہ کُرتگ اَت ءُ سیاسی منظر دگہ دْروشمے بوتگ اِتنت۔
1965 ءِپاکستان انڈیاءِ جنگ ءَ چہ رند، تاشقندءِ منگّ نامہ ءِ سرا ایوب خان ءُ زوالفقار علی بھٹو ءِ میان ءَ اَڑاند بُنگیج بنت گُڑابھٹو گوں غوث بخش بزنجو ءَ ھوار بیت ءُ نیپ ءَ بھر بوگ ءِ اَرداس دنت۔ بلئے نیپ ءِ بُنجاھی کمیٹی آئی ءِ اَرداس رَد کنت ءُ اے سَوب ءَ دیم ءَ کار اِیت کہ اے جنرل ایوب خان ءِ مردم اِنت۔ ایوب خان سامراج ءِ جھگیراِنت ءُ آ گوں نیپ ءَ چِست ءُ ایرے کنگ لوٹ اِیت۔ اگاں زوالفقار علی بھٹو نیپ ءَ جاہ دیگ بوتیں بِگندئے آئی ءَ پیپلز پارٹی ھجبر جوڑ نہ کُرتگ اَت۔
1967 ءَ زوالفقار علی بھٹو لاہور ءَ ڈاکٹر مبشر حسینءِ گسءَ وتی ھم ھیالیں مردماں یکجاہ کنت ءُ پاکستان پیپلز پارٹی ءِ بن ھشتءَ ایر کنت ءُ دیمتر ءَ نیپ ءِ ھما دیمروی دوستیں ورنا کہ آھانی گومءَ یک دست بوگءِ پیسلہ کتگ اَت ، کہ آھانی تھا سرکیلیں نام معراج محمد خان اَت کہ آ پیپلز پارٹیءَ ھوار بوت اَنت۔ھمے ڈولءَ نیپءَ گوستءَ زوالفقار علی بھٹو ءُ نواب اکبر خان بُگٹی ءِ نیپ ءَ ھوار نہ کنگءَ یک مزنیں ردی یے کت، کہ آئیءِ سبک نیپ ءَ 1974 رَست اَنت۔ 1974 ءَ زوالفقار علی بھٹو نیپ ءِ حکومتی ءَ ھلاس کنتءُ نیپ ءِ سیاسی کارانی سرا بندِش جنت ءُ نواب اکبر خان بُگٹی ءَ بلوچستان ءِ گورنر جوڑ کنت۔ نواب اکبر بُگٹی بلوچستان ءَ زوالفقار علی بھٹو ءِ سرکار ءِ ھاترا کار کنت ءُ آئی ءِ سرکار ءِ ھلاپءَ ھر چونیں کسے کہ پاد کیت تا آئیءِ نزور یا ھلاس کنگءِ ھاترا اکبر خان یک مزنیں کردے ادا کنت۔ بلئے چدءُ پیش 1970 ءِ گچینکاری ءَ اکبر بُگٹی نیپ ءِ ھمایتءَ کنت ءُ آئی ءِ برات احمد نواز بُگٹی نیپ ءِ ٹِکٹ ءِ سر ءَ قومی اسمبلی ءِ بھر جوڑ بیت۔ اے نیپ ءِ یک اجبیں پیسلہ یے بیت، کہ اکبر بُگٹی ءِ اَرداس رَد کنگ بیت ءُ سَوب اے لیکگ بیت کہ آ مُسلم لیگ ءِ مردم اِنت بلئے دومی نیمگ ءَ آئی ءِ بْرات گوں پچّیں دستاں نیپ ءَ ھوار کنگ بیت۔ 1977 ءِ گچینکاری ءَ پد اکبر بُگٹی مسلم لیگ ءُ پیپلز پارٹی ھردُکاں رَد کنت ءُ وتی سیاسی تَگ ءُ تاچاں گوں بلوچ چاگرد ءَ ھمگرنچ کنگ ءِ جُھد ءَ بُنگیج کنت ءُ وت ءَ بلوچ رھشونءُ بلوچ دوستے ءِ بِستار ءَ دیم ءَ کار اِیت۔
1954 ءَ مُسلم لیگ چہ بنگال ءُ سِندھ ءَ کَشّگ بیت بلئے دو سال پَد 1956 ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءِ نام ءَ پدا دیم ءَ کیت۔ 1956 ءَ پاکستانءِ اولی رھبند ءِ جوڑ بوگ ءَ پد یک اُلسی(عوامی) مزنیں جاک ءُ ککارے چست بیت کہ حکمران آنءَ لاچار کنت کہ آ وڑےنہ وڑےءَ السی اے چست ءُ ایرءَ بہ دار اَنت،ھمے سوبءَ “ون یونٹ” جوڑ کنگ بوت ءُ بنگالءِ راہ دارگ بوت اَنت۔ اے ھما وھد اِنت کہ اے وھدءَزوالفقار علی بھٹو سیاسی ھوالہءَ پھک بیگواہ اَت ءُ معراج محمد خان انچوش نامدار اَت کہ کراچیءِ تھا ھر چ الاکہءَ آ پہ گچینکاریءَ بہ اوشتات اِیں آئیءَ گچینکاری کٹ اتگ اَت، سیاسی مچی آنی تھا ھزارانی کچءَ مردم آئیءِ گوش دارگءَ اتک اَنت۔
ءُ ھمے بِستار مبشر حسین ئیگ اَت۔ انگریزانی نیمگ ءَ زوالفقار علی بھٹو ءِ پت ءَ را “سر ءِ خطاب” دیگ بوتگ اَت۔ 1946 ءَ وھدے گچینکاری کہ بوت اَنت گڑا سر شاہنواز لاڑکانہءَ چہ یک اسکول ماسٹرے کہ آئیءِ نام عبدالمجید سندھی اَت ھمائیءِ دیمءَ گچینکاریءَ کپت، ادا چہ اے گپ گیشّوار بیت کہ مردمانی دیم ءَ رُژنا پگریں رھشون ءِ بستار ءُ ارزشت چنچو بوتگ۔
پاکستان ءِ تھا اردو، سندھی، پنجابی، پشتو، بلوچی، براہوئی، ہندکو ءُ سرائیکی زُباناں اگاں دیمروی دوستیں لبزانک ساچَگ بوتگ گُڑا آھانی وڑے نہ وڑے ءَ سیادی گوں نیشنل عوامی پارٹی ءَ بوتگ۔ انجمن ترقی پسندءِ نبشتہ کار ھم نیشنل عوامی پارٹی ءِ منّوک اِتنت ءُ ھمے رنگ ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءَ ترقی پسندیں لبزانک ءِ پڑ ھم دیم ءَ بُرتگ۔ نیشنل عوامی پارٹی ءَ پہ نوکیں چاگرد ءِ اَڑ کنگ ءَ لبزانکءِ پڑ وتی سنگر جُوڑ کُرت۔ چریشی ءَ گوں چاگردی سرھالاں بندوکیں جْوانیں گِدار ءُ آزمانک نبشتہ کنگ ءِ زُرمبشت ودی بوت۔ چریشی ءَ ابید میاں استمانی گِدار، آزمانک ءُ ایندگہ نبشتہ ھَندی زُباناں رجانک کنگ بوت اَنت کہ رجانکاریءِ بُنکی مُول ءُ مُراد چاگردی مٹی ودی کنگ اَت۔ ھمے سَوب اَت کہ 1954 ءِ گچینکاری پاکستانی سیاست ءَ پہ مٹّی ءِ بُن ھشت جوڑ بوت ءُ جگتو فرنٹ ءُ چہ آئی ءَ پد نیشنل عوامی پارٹی ءِ اُلسی جُنز دارگ نہ بوت ءُ 1958 ءَ مارشل لا ءُ سیاسی چِست ءُ اِیرانی سر ءَ بَندش جنگ بوت۔ عبدالغفار خان درانڈیھ کنگ بوت۔ جی ایم سید دزگیر کنگ بوت۔ سیاسی رھشونانی ایندگہ صوبہ آں روگ ءِ سر ءَ بَندش جنگ بوت۔ روایرکپتی پاکستان ءِ ھچ کس ءَ رودراتکی پاکستان ءَ اَتک نہ کُت ءُ ھمے رنگ ءَ اود ءَ ھم ھمے ڈول ءَ بَندش برجاہ اَت۔ اے دْراھیں سیاسی چِست ءُ ایرانی بُنجاہ کراچی اَت ءُ کراچی ءِ سیاسی بُنجاہ لیاری اَت۔ پرچاکہ لیاری آباد اَت، لبزانک اَت، رژنا پگری اَت، سیاسی زانت اَت۔ سرجمیں راجی مچی لیاریءَ بوت اَنت۔ لالا لعل بخش رند، یوسف نسکندی، عثمان بلوچ، عبدالخالق جمعہ، رحیم بلوچ، لالا فقیر محمد، لالا گل محمد ہوت، اکبر بارکزی ءَ ابید دگہ سیاسی رھشوناں نیشنل عوامی پارٹی ءِ پلاٹ فارم ءَ سیاسی دَگ ءُ تاچ دیم ءَ بُرت۔
1956 ءَ بگر داں 1962 ءَ پیسر نیشنل عوامی پارٹی یکجاہ اَت ءُ تہ ئِے ھچ رنگیں پرشت ءُ پروشانی آماچ نہ اَت،جْوانیں رنگے ءَ وتی سیاسی کاراں کنگ ءَ اَت بلئے 1962 ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءِ سیاسی دْروشم مٹ بوت، پارٹی ءِ تھا اَڑاند چِست بوت اَنت ءُ ھمے سال ءَ بی ڈیءِ گچینکاری بوت اَنت۔ 84 ھزار بی ڈی باسکاں ایوب خان ءَ را ووٹ دات وھدیکہ کراچی ءِ دیمروی دوستاں ایوب خان ءِ جاہ ءَ فاطمہ جناحءَ ووٹ دات ءُ کٹّارینت۔ غوث بخش بزنجو ءَ ھم چہ کراچی ءَ ووٹ کَٹ اِت ءُ دَستور ساز اسمبلی ءِ بھر جوڑ بوت۔ گچینکاری ءَ ایوب خانءَ سرجمیں مُلکءَ باج برت بلئے کراچی ءِ اُلس ءَ آ یکشلہ رَد کُرت۔ وھدے کہ گچینکاری ءِ آسر شِنگ بوت اَنت گُڑا ایوب خان ءِ پُسّگ گوہر ایوب خانءَ چہ وتی گِس لال کوٹھیءَ یک روانکے در کت ءُ وھدے کہ اے روانک لالوکھیت ءَ سر بوت گُڑا جاور مٹ بوت اَنت ،اودءَجنگ ءُ چوپ بنا بوت ءُ بازیں کسے ٹپی ءُ ٹوری بوت ۔ کہ رندءَ اے جنگءَ را پشتون مہاجر میڑ ءِ نام دیگ بوت، پاکستان ءِ گْوستانک ءِ تھا کراچیءَ اے اولی رند اَت کہ نسلی فسادءِ نامءَ اے جیڑہ دیمءَ اتکگ اَ ت بلئے انچو گمان بوت کہ اے میڑ گوں شوربند یءَ کنگ بوت کہ کراچیءِ سیاسی زور نزور کنگ بہ بیت چیءَکہ اے ھما شھر اَت کہ آئی ءَ ایوب خان ءِ ڈولیں زوراکے ھم رَد کُرت۔
1962 ءَ دوبر اُلسی جُنز چِست بوت اَنت ءُ ایوب خان لاچار بوت ءُ چہ منصب ءَ اِیر اَتک ءُ ھمے سال ءَ انڈیا ءُ چین ءِ میان ءَ جَنگے چست بوت کہ آئیءِ سوبءَ روس ءُ چینءِ ھم ھیالیں مردماں وتی حمایتی آنی سوبءَ سیاسی کارانی تھا گیش اڑ ءُ کڑ پیداک کت ءُ نیپءَ را گیش پُشتءَ دور دیگءِ ھاترا وتی کرد پیلو کت اَنت۔ اے وھد ءَ زوالفقار علی بھٹو ایوب کابینہ ءِ دری کارانی وفاقی وزیر اَت، اے جنگءِ وھدءَ آئی ءَ چین ءُ امریکہ ءِ میان ءَ یک سھتےءَ پہ وتی کرد پیلو کت کہ آئی چینءَ را پہ نوکیں سرمایہ کاری ءِ نیمگءَ راہ گرگءِ ھاترا وتی توان پیش داشت اَنت۔ءُ ھمے ڈولءَ نیپءِ پلیٹ فارمءَ یکجاھیں کلیں سیاسی رھشون ، ہندوستان ءُ چین ءِ میانءَ کسےءِ حمایتی جوڑ بوت اَنتءُ کسےءَ گوں اختلاف داشت اِت، کہ نیپءَ چہ دو جتائیں پکری بھر دیمءَ اتک ، یکے چین ءِ منوگر ءُ دومی ہندوستان ئے، 1962 ءِ جنگ ءَ روس ہندوستانءِ نیمگءَ اوشتاتگ اَت، آئیءِ ھیال اَت کہ چین جنگءِ میدانءَامریکی سامراجءِ لیکہءَ گوں دیمءَ اتکگ،کہ آئیءِ مکابلہءَ ہندوستان یک آزاتیں خارجہ پالیسی یے دار اِیت، کہ آ اے دمگ(خطہ)ءِ ایمنیءِ ھاترا بے ھد الم اِنتءُ روسءِ منوگریں کس ھمے لیکہءِ منوگر اِتنت۔
1962 ءِ ھمے جنگ ءَ نیشنل عوامی پارٹی دوبھر ءَ کت، نیپ بھشانی ءُ نیپ ولی خان۔ بھشانی ٹولی چینی لیکہ ءِ منّوگر اَت ءُوھدیکہ ولی خان ٹولی روسی لیکہ ءِ منّوگر اَت۔ 1965 ءَ وھدے پاکستان ءِ انڈیا ءِ میان ءَ جنگ بوت گُڑا نیشنل عوامی پارٹی ءِ مزنیں بھرے گوں زوالفقار علی بھٹو ءَ ھوار بوت۔ کہ آھانی تھا معراج خان، میجر اسحاق، افضل بنگش ءُ عبدالحمید بھاشانی ءَ ایوب خان ءِ “حمایت” کُرت ءُ ہندوستانءِ زوراکی آنی ھلاپءَ زھرشانی کنگءِ سَلاہ دات۔ وھدیکہ روسی لیکہ ءِ منّوگریں نیپ ءِ مردمانی گْوشگ اَت شرتر اِنت کہ لَشکر ءُ مار شل لا ءِ ھچ رنگیں “حمایت” یے کنگ مہ بیت۔ ایوب خانءِ حمایت کنگءِ متلب پوجءَ گیش مھکم کنگ ءُ سیاستءِ تھا آئیءِ دزمانجنی آں گیش کنگءُ جمہوری تاکتانءَ نزور کنگ اِنت۔
اے جنگ ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءِ تھا دو پگر ودیگ کت کہ دیمترا ایشاں بھٹو ءِ جوڑ کتگیں پی پیءَ را گیش پائیدگ دات۔ چیءَ کہ بھٹو چینءِ ھکءَ اَت، روسءِ دیمءَ چینءَ را گیش ارزشت دات یے، روایرکپتی بھر ھمے پکرانی پیچ ءُ تابانی تھا مان گیش اِت ءُ سیاسی جنجالانی آماچ بوت، بلئے ولی خانءِ ھیالءِ تھا گیش سنگینی ھست اَت کہ آئیءَ مرچی ایں جاور مارا سرپد کنگءَ اِنت کہ آئیءِ سیاسی پھتگی چینکس بلند بوتگ۔
بلئے ھمے زمانگءَ بنگال ءِ دیمروی دوست ءُ کمیونسٹ عبدالحمید بھاشانی ءِ سروکیءَ یکجاہ بوت اَنت ءُ بھاشانی اودءَ روسی لیکہ ءِ منّوگرانی نیستیءِ جاورءَ سرپد اَت۔ انچوشکہ روایرکپتی پاکستان ءَ زوالفقار علی بھٹوءَ پی پیءِ بنھشت ایر کتگ اَت آ ھم اودءِ سیاسی تب ءُ میل آں سرپد اَتءُ بھٹو سوشلزم ءِ اوگاماں گوں دیمروی دوستیں کسانی دلگوش وتی نیمگءَ کت، کہ آ نیپءِ پلیٹ فارمءِ جھلءَ پیسرا چہ یکے دومیءَ گوں اڑاندانی آماچ اِتنت۔ ھمے سَوب اَت کہ بابائے سوشلزم شیخ رشید، شیخ رفیق احمد خان، مبشر حسن، جے رحیم ءُ ایندگہ راجمان دوستاں نیپ یلا دات ءُ پیپلز پارٹی ءَ ھوار بوت اَنتءُ بھاشانی ٹولی ءِ معراج محمد خان، میجر اسحاق ءُ افضل بنگش 1969 ءَ چہ نیشنل عوامی پارٹیءَ جِتا بوت اَنت۔بلئے ایشاں پیپلز پارٹی ءَ روگ ءِ جاہ ءَ پاکستان مزدور کسان پارٹی یے جوڑ کُرت ءُ ھمائیءِ جھلءَ کار بندات کت بلئے نیشنل عوامی پارٹیءَ را پھکءَ یلا دات۔بلئے پروفیسر مظفر ءُ نظام علی نازش گڑسرءَ داں نیپءَ گوں بندوک اِتنت، روسی لیکہ ءِ منّوگر ءُ راجدوست ولی خان ءِ سروکیءَ نیشنل عوامی پارٹی ءَ پَشت کپت اَنت۔
1969 ءَ یحی خان ءَ ون یونٹ ھلاس کُرت ءُ پاکستان ءِ پنچ صوبہ جوڑ کُرت۔ 1970 ءَ وھدے گچینکاری بوت اَنت، سندھ ءَ جماعت اسلامی، جمعیت علماء پاکستان ءُ پیپلز پارٹیءَ باج بُرت۔ بنگال ءَ شیخ مُجیب الرحمن ءِ عوامی لیگ ءَ 262 سیٹ ءِ تھا 261 کٹ اِت ءُ مستریں پارٹی جوڑ بوت۔ وھدیکہ بلوچستان ءُ خیبر پختونخواہ (سرحد) ءَ نیشنل عوامی پارٹی مستریں پارٹی جوڑ بوت۔ خیبر پختونخواہ ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءَ 13، جمعیت علماء اسلام ءَ 3 سِیٹ کَٹ اِت۔ وھدیکہ بلوچستان ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءَ 4 ءِ تھا 3 سِیٹ کَٹ اِت ءُ پنجاب ءَ پیپلز پارٹی مستریں پارٹی جوڑ بوت۔ بنگال ءَ شیخ مُجیب الرحمن ءِ پارٹی عوامی لیگ ءِ مزن جوڑ بوگ ءِ سَوب بھشانی ٹولی ءِ گِچینکاری ءَ بھر نہ زورگ اَت۔
ھمے سال ءَ بنگال ءَ ھور ءُ ھارانی سوبءَ سیلاب اَتکگ اَت ءُ بھاشانی ٹولی ءَ گِچینکاری ءِ مھتل دارگ ءِ لوٹ کُرتگ اَت ءُ دیمتراچہ گچینکاریءَ دزکش بوت ءُ بھر نہ زورگءِ جار جتءُ زوالفقار علی بھٹو ءَ گشت کہ بنگالءَبھاشانی ءَ گچینکاریءَ بھر نہ زرتگ ءُ گوں ما دَگا کتگ ءُ پہ مُجیب الرحمن ءِ عوامی لیگ ءَ گچینکاری ءِ پڑ ھُورک کُرتگ کہ آ باج بہ بارت۔ 1968 ءَ وھدے چہ بازیں زھرشانیانی سَوب ءَ ایوب خان چہ منصب ءَ اِیر کیت گُڑا جنرل یحی خان گچین کنگ بیت۔ یحی خانءَ یک مراگشے “گول میز کانفرنس” ءِ نام ءَ اڑ دات،آئی چہ دراھیں سیاسی رھشوناں لوٹ کت کہ آ دیوان ءَ بھر بہ زور اَنت ءُ وتی سر ءُ سوجاں بدے اَنت۔ ھمک پارٹی وتی یک باسکے دیوان ءَ دیم بہ دنت ۔چہ نیشنل عوامی پارٹی ءِ نیمگ ءَ ولی خان گچین کنگ بوت۔ اےدیوان ءَ دو سَلاہ جنرل یحی خان ءِ دیم ءَاِیر کنگ بوت۔
1: ون یونٹ ھلاس کنگ بہ بیت ءُ نوکیں صوبہ جوڑکنگ بہ بیت۔
2: سرجمیں مُلک ءَ گچینکاری ءِ جار جنگ بہ بیت ءُ لَس مھلوک ءَ ووٹ ءِ واک (اختیار)دیگ بہ بیت۔ دَستورساز اسمبلی ءُ پہ پاکستان ءَ دستور جوڑ کنگ بہ بیت۔
ولی خان اے وھدءَنیشنل عوامی پارٹی ءِ صدر ءُ بلوچانی جھگیر اَت پمیشکہ آئی ءِ سَلاہ دات کہ سندھ، پنجاب ءُ سرحد صوبہ جوڑ کنگ بہ بنت ءُ پہ بلوچاں نوکیں صوبہ یے بلوچستان ءِ نام ءَ جوڑ کنگ بہ بیت۔کہ ایشیءَ چہ پیش بلوچستان ءِ بستار چو پاکستان ءِ ریاست ءِ دروشم ءَ اَت۔ برٹش بلوچستان ءُ قلات ریاست۔ برٹش بلوچستانءِ بُنجاہ شالکوٹ ءُ ریاست قلات ءِ بُنجاہ قلاتءِ شھر اَت۔ برٹش بلوچستان ءِ گیشتر پشتون دمگ ءُ دو بلوچ دمگ ڈیرہ بگٹی ءُ کوھلو ھوار اِتنت۔ برٹش بلوچستان ءِ سروک نواب جہانگیر جوگیزئی اَت ءُ قلات ریاست ءِ نواب، یار محمد خان اَت۔ 1969 ءَ برٹش بلوچستان ءُ ریاست قلات یکجاہ کنگ بیت ءُ صوبہ بلوچستان جوڑ کنگ بیت ءُ اے نیشنل عوامی پارٹی ءِ لوٹ اَت ءُ جنرل ایوب خان ءَ اے لوٹ رَد نہ کت بلئے عبدالصمد اچکزئی ءَ نہ منّ اِت ءُ نیشنل عوامی پارٹی یلا دات ءُ نوکیں پارٹی یے پختونخواہ نیشنل عوامی پارٹی ءِ نامءَ جوڑ کت۔ آئی ولی خان ءِ ھلاپ ءَ گامگیج بِنا کنت۔ عبدالصمد اچکزئی سرجمیں پشتون ھنداں خیبر پختوانہ (سرحد) ءَ ھوار کنگ ءِ منّوگر بیت ءُ گوں بلوچاں ھوار بوگ ءِ ھلاپ بیت۔ دومی نیمگ ءَ ولی خان ءِ لیکہ اے بیت کہ اگاں پشتون دمگاں ھوار مہ کن اِت گُڑا بلوچستان ءِ آبادی کم اِنت ءُ آئی ءِ ھجبر صوبہ جوڑ نہ کن اَنت۔ اے رنگ ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءِ 3 صوبہ آں ھاکمی بیت۔ سندھ، بلوچستان ءُ خیبرپختونخواہ (سرحد)۔ سینیٹ ءَ مستریں کَچ نیپ ءِجوڑ بیت بلئے عبدالصمد اے گپ نہ پھم اِت ءُ چہ نیشنل عوامی پارٹی ءَ جِتا بوت۔
1970 ءَ وھدءِمستریں پارٹی ءَ ھاکمی نہ دیگ ءِ سَوب ءَ نگال ءَ زُرمبشت بُنگیج بوت ءُ پدا 1971 ءَ بنگلا دیش جتا بوتءُ پاکستان ءَچار صوبہ پَشت کپت ۔ خیبرپختونخواہ (سرحد) ءُ بلوچستان ءَ نیشنل عوامی پارٹی ءِ حکومت جوڑ بوت اَنت۔ دو سال ءُ نیم ءِ حکومتی ءَ پد نیشنل عوامی پارٹی ءِ گوں بُنجاھی حکومت ءَ اَڑءُ کڑ بُنگیج بنت ءُ 1974 ءَ نیشنل عوامی پارٹیءِ حکومتی ھلاس کنگ بیت۔ نیشنل عوامی پارٹی ءِ دراھیں رھشون گرگ ءُ بندیگ جاھاں بندیگ کنگ بنت ءُ آئی ءِ سیاسی کارانی سر ءَ بندش جنگ بیت۔ آ باریگ ءِ حکومتی سیاسی رھشونانی لیکہ اے بیت کہ ایران ءِ رضا شاہ بلوچستان ءَ دیمروی دوستیں حکومت ءَ چہ وش نہ بیت ءُ آ بھٹو ءَ لاچار کنت کہ آ نیشنل عوامی پارٹی ءِ حکومتی ءَ ھلاس بہ کنت۔ ھمے نیام ءَ عراق ءِ سفارتخانہ ءَ بلوچستان ءِ آجوئی ءِ درگت ءَ سلاہ پیش دار اِیت ءُ نیشنل عوامی پارٹی ءِ رھشوناں پندل ساز لیک اِیت۔
نیشنل عوامی پارٹی ءِ دراھیں رھشون حیدر آبادءِ بندیگ جاہءَ بندیگ کنگ بنت ءُ آھانءَ آمیدگِسءَ آرگ نہ بیت۔ وھدے کہ بلوچستان ءَ عوامی نیشنل پارٹی ءِ حکومتی ھلاس کنگ بیت گُڑا خیبرپختونخواہ ءَ نیشنل عوامی پارٹی وتی حکومت ءَ چہ دَز کَش بیت۔ چریشی ءَ پد آ ھم بندیگ کنگ بنت کہ بلوچستان ءِ آجوئی ءِ شورءِ تھاگون بوتگ اَنت۔
1970 ءِ بلوچستان ءِ تہءِ دری سیاسی شھزانت امریکی دانشور سلیگ ھیرسن ھم اے لیکہ ءِ منّوگر اِنت کہ ایران بلوچستان ءِ تھا دیمروی ءُ آزات ھیالیں حکومت آنءَھچبر اوپار کت نہ کنت پرچاکہ روکپتی بلوچستانءِ یک بھرے ایران ءِ تھا اِنت ءُ آ ھچبر چوشیں حکومت سگ اِت نہ کنت کہ آئی ءِ سَوب ءَ روکپتی بلوچستان ءَ زُرمبشتے چِست بہ بیت۔ ھمے سَوب اَت 1974 ءَ بلوچانی حکومت ھلاس کنگ بوت۔ 1978 ءَ وھدے بھٹو ءِ حکومت ھلاس کنگ بوت گُڑا جار جَنگ بوت کہ حیدرآباد کیس ھلاس انت بلئے یک لوٹے انگت ایر کنگ بیت کہ نیشنل عوامی پارٹی ءِ بندیگیں رھشون پھلی بہ لوٹ اَنت۔
نواب خیر بخش مری سرکیلیں سیاسی رھشونے اَت کہ اے وھدءَآ نہ وت گوں ضیاالحقءَ گند ءُ نندءِ ھکءَ اَت ءُ نئیکہ پھلی لوٹگ ئے، آئی گشت کہ ما ردی یے نہ کتگ ، گڑا پھلی ءَ پہ گپ یے پشت نہ کپ اِیت۔1978 ءَ وھدے کہ آ چہ بندیگجاہ ءَ آجو کنگ بوت اَنت ءُ کیس ھلاس کنگ بوت اَنت گُڑا خیر بخش مری، شیر محمد مری، رزاق بگٹی، افراسیاب خٹک ءُ صمد لاسی افغانستانءَ (وت درانڈیھ) بوت اَنت۔ وھدیکہ عطااللہ مینگل لندنءَ روت ءُ جہ منند بیت۔ غوث بخش بزنجو، ولی خان ءُ شیرباز مزاری ءِ جوڑ کُرتگیں نیشنل ڈیموکریٹک پارٹی ءَ بھر زور اِیت بلئے چیزے وھد ءَ پدپاکستان نیشنل پارٹی ءَ جوڑ کنت ءُ وت پارٹی ءِ سروک جوڑ بیت۔ اے اَڑانی سَوب اَت کہ چوشیں سیاسی جاور سھرا بوت اَنت بلئے اَڑانی گیشواری ءِ جاہ ءَ نوکیں پارٹی جوڑ کنگ بوت۔
چاگردی اڑاند کہ وھدےدیمءَ کاینت گڑا بیگواہ ءُ چیر تراِتگیں اڑاند اوں پدا جاہ جن اَنت،جام ساقی کہ آ(بائیں بازو)ءِ لیکہءِ یک نامداریں کسے اَت ءُ جمال نقوی کہ آ جام ساقیءِ دستءِ راست اَت، ساقیءَ را آھاں پدا پیپلز پارٹیءِ تھا روگءِ شور ءُ سلاہ داتءُ وت مارکسزم ءِ لیکہءِ ھلاپءَ نبشتانکءِنبشتہ کنگ بندات کتءُ کارل مارکسءَ را رَد گشت ءُ آئیءِ تاریخی ارتقاء ءِ فلسفہءَ رد گشگ بنا کت۔ پروفیسر جمال نقوی ءِ سیادی چہ کراچی یونیورسٹیءِ انگریزی ڈپارٹمنٹ ءَ اَت، کہ اودءَ آ یک پروفیسرےءِ ھیسیتءَ نشتگ اَت۔ نامداریں کسمانک نویس ثانیہ سعیدءِ پت منصور سعید مارکسی لیکہءِ دفاعءَ جمال نقویءِ پسہءَ نبشتانک نبشتہ کنگ بندات کتءُ پروفیسر جمال نقوی ءِ لیکہ آنءَ آئیءِ زھنی پدمنتگی لیک اِت۔ پروفیسر جمال نقویءِ دراھیں نبشتانک روتاک ڈان انگریزیءَ شنگ بوگءَ اِتنت۔
اڑاند کہ وھدے چست بوانءَ دیما کاینت تا آھانی شریں ڈولےءَ اگاں چار ءُ بچار کنگ مہ بیت گڑا اَگل پہ آھانی سرپد بوگ یا منگءَ چہ زبھر بیت۔ اگاں سیاسی جدءُ جھد سیاسی رویہ آں گوں سائنسی بنیاتءَ ، گوستانکی چارءُ بچارءَ گوں دیمءَ برگ بہ بنت گڑا اے جاوراں اڑاندانی سرکشگءَ چہ پرشت ءُ پروشءِجاہءَمردم آھاں گیش سرپد بنت ،یک نوکیں دروشمےءَ آھانی چار ءُ بچار کنگ بیت،یک نوکیں چاگردےگوں نوکیں شکلےءَ دوبر چہ بنگیجءَ نوک جوڑ کنگءِ نوکیں دابےءَ جد ءُ جھد کنگ بیت۔ چوش نہ اِنت کہ کارےءِ بیرءَ آئیءَ ھما پیم پسو بدے ئے کہ چہ آئیءَبے سوبیءُ پرشت ءُ پروشیءِ یک نوکیں درچے بندات بہ بیت، بلئے اے تھنا ھما وھدءَ بوت کنت کہ وھدے سیاسی رھشون ءُ کارکن جیڑہءِ سرجمیں تک ءُ پہناتانی سرا علم بہ دار اَنت ءُ آھانی تھا سیاسی سنچ بہ بیت۔ اگاں نہ سیاست نگیگءَ چہ نگیگیں وھداں سپر کنانءَ ،گوشتگیں چیزانی بنیاتءَ روت ءُ اگلءَ چہ زبھریں پرامیتیءِ تھا وابیں کس (کہ آ جیڑھاں سرجمیءَ سرپد بوگءِ توانءَ نہ دار اَنت ) دلپروشیءِ ریگزاراں بے آپءَ مر اَنت۔
Baloch Students Action Committee is a Student political organization that aims to work for the betterment of Education in Balochistan and politicizing the youth
