Theorizing Postcolonial Nationalism: A Case of “Domain” Theorizing
نبشتہ کار: وِلی بلیک وِل | رجانکار: یونس بلوچ
پوسٹ کالونیلئزم راجدوستی، راجدوستی لیکہ ءِ منوگریں راجانی چاگرد ءَ گوش اَنت۔ پوسٹ کالونیلئزم راجدوستی ھما راجانی چاگرد ءَ گوش اَنت کہ آ زوراکیں راجانی چیردست بوتگ اَنت۔ ھما چاگرد کہ راجدوستی ءَ وتی چاگردی پجّارلیک اَنت ،آ راجدوستی لیکہ ءِ ردا وتی مردماں یک مشت کنگ ءِجھدءَ کن اَنت۔
نوزمانگی راجمانی تیھوری (Theorizing postcolonial nationalism)راجی ریاستءِ جوڑ بوّگ ءَ گوں دیم ءَ کیت۔ اے تیھوری ءِ جوڑ بوّگ ءِ زمانگ فرانس ءِ 1789 ءِ آشوب ءَ چہ بنا بیت ءُ اولی جھانی جنگ سرجم بیت۔ ھمے دور ءَ برتانیہ، پرانس، اٹلی، جرمنی ءُ امریکہ جھان ءِ زورآوریں ءُ راجی ریاست جوڑ بوت اَنت۔ نوزدھمی کرن ءَ پیسر امریکہ ءُ یورپی ریاستانی گْور ءَ اے رنگیں وس ءُ راجی پجّار نیست اَت۔ چد ءُ پیسر یورپ ءِ دمگاں بادشاہ، چرچ، زور آور ءُ زوراکیں مردمانی ھاکمی اَت۔ ھژدھمی کرن ءَ یورپی چاگرد زور آور ءُ سامراجی ریاست جوڑ بوت اَنت۔ انگلستان، اسپین، اولینڈ ءُ پرتگال ءِ رنگیں زوراک (Power) سرجمیں جھانءِ ھاکم جوڑ بوگ ءِ تگ ءُ تاچ بنا کُتءُ گوں وتی پندل ءُ شؤراں اسمانیہ ءِ ھاکمی پروش دیگ لوٹ اِت۔ ھمے وھد ءَ جھانءِ سیاسی جاورانی مٹ بوّگ ءَ انگلستان، اسپین، اولینڈ، پرتگال ءِ رنگیں ریاست بازیں مُلک ءُ ھندانی ھاکم جوڑ بوت اَنت۔ بلئے ایشانی ایردستیں راج ءُ ملکانی ربیدگ ءُ پجّار یک وڑ نہ بوتگ اَنت بگندئے یکیں ھند ءِ جہ منند جتائیں ربیدگ ءُ پجار انی واھُند اِت اَنت پمیشکا اے یک راجے گْوشگ نہ بنت۔ چوشکہ گوریچانی امریکہ ءِ آجوئی ءَ پد امریکہ ءَ یورپ ءَ چہ آؤکیں مردم، امریکہ ءِ جند ءِ مردم، کیریبئن ءُ اپریکہ ءَ آؤرتگیں کاردار ءُ گُلام، چہ فرانس، اسپین ءُ انگلستان ءَ اتکگیں آبادکار، پروٹِسٹنٹ ءُ کیتولِک آباد بوت اَنت۔ بلئے امریکہ ءِ وت ماں وتی جَنگ (سِول وار) ءَ آھانی پجّار تچک بوت اَنت۔
چاگردی تیھوری ءِ جوڑ کنوکاں راجی جنز ڈالچار کُرت اَنت کہ آھاں یورپ ءِ ھَد ءُ ابیل (landscape) مَٹ کُرت۔ آ پرانس ءُ برتانیہ ءِ راجی دژمنی، امریکہ ءِ راجی جُنز ءُ یورپ ءِ راجدوستی ءِبارو ءَ سرپد بوتگ اَنت ءُ ھمے پجّار پسندی ءِ سَوب ءَ اولی جھانی جنگ بُنگیج بوت۔بلئے انگت آھاں اے رِد ءَ جْوانیں زانت ءُ سرپدی نیست اَت، پدا ھم نہ آھانی تھا جْوانیں سرپدی ءُ زانت ودی بوت ءُ نئیکہ آھاں اے گپ ءِ دربرگ ءِ جُھد کُرت کہ راجدوستی نوکیں لیکھے کہ کْوھنیں دور ءُ باریگاں نہ بوتگ۔ بگندئے آھاں راج ابرمی (natural) چیزے لیک اِتگ ءُ ماراِتگ کہ راج دائم ءَ ھست بوتگ اَنت یا نوآبادکاری ءَ راج ءِ نام دیگ وھد ءِ وھدئِے لوٹے۔ راج ءَ نوک جوڑ بوتگیں جھانی سیمسر، دود ءُ ربیدگانی نیام ءَ ھچ ارزشت نیست پمیشکا ایشی ءِ پھمگ ءِ بارو ءَ نہ جْوانیں گامگیج زُورگ بوتگ ءُ نئیکہ جْوانیں جُھد کنگ بوتگ۔
بلئے دومی جھانی جنگ ءَ اے تَک ءَ گیش کار بیت ءُ 1980 ءَ بگر داں روچ ءِ مروچی راجدوستی راجمانی تجزیہ ءُ تیھوری سکّیں مزنیں ءُ پُر ارزِشتیں پڑے۔ 1950 ءَ پد چہ یورپی کالونیاں ءُ 1990 ءَ پد چہ سوویت یونین ءِپرشت ءُ پْروش ءَ بازیں راج سِست ءُ آجو بوت اَنت۔ جھان ءَ نوکیں راجی مُلک پدّر بوت اَنت۔ اپریکہ، ایشیاء، میانجی ایشیاء ءُ کریبیئن دمگ ءِ گیشتریں جُنز ءُ زْرمبشت راجی بوتگ اَنت۔ ایردستیں راجاں گھگیری بُنگیج کُرت۔ آھاں وتواجھی ءُ راجی پجّار ءِ لوٹ کُرت۔ 1860 ءَ پیسر راجی ریاست ماں آرت ءَ واد ءِ کَچ ءَ اَت اَنت بلئے مروچی یک سِد ءُ نود ءُ شش( 196 )ءَ چہ گیش ریاست ھست ءُ ایشانی گیشتر یں بھر راجی ریاست گْوشگ بنت۔ بیست ءُ یکمی کرن راجدوستی ءِ کرن اِنت پرچاکہ اے کرنءَجھان ءِ بازیں جُنز ءُ زْرمبشت پاد کاینت ،چوشکہ چیچنا، باسسک، کُرد ءُ ایندگہ۔
راج ءُ ریاست ءِ بزانت: ھما مھلوک کہ یکّیں دود، ربیدگ، زبان، گوستانک، راجی پجّار ءُ وتواجھیءِ لوٹ ءِ واھند اِنت ،آ یک راجے گْوشگ بیت۔ ریاست ھما سیاسی راہ ءُ رھبند (سیاسی انتظام کاری) ءِ بُندری دْروشم ءَ گْوش اَنت کہ آ یک ھاسیں جاھے ءِ اولس ءِ سر ءَ ھاکمی کنت۔ ریاست ءِ وس ءُ واک ءِ بُنجاہ یکے یا بھر ءُ بانگ بوت کنت۔ ریاستءِ دْروشم وڑ وڑ ءَ بوت کن اَنت۔ چوشکہ واک (اختیار) ،رھبند، اولس ءِ سر ءَ ھاکمی، ھاکم ءِ جتا جتائیں وڑ ءُ ڈول کہ یک کانودے ءِ منّوگر اَنت یاکہ آٹوکریسی اِنت۔ راج چاگردی ٹولی یے بوت کنت (راج کمیونیٹی یے اوں بوت کنت)، انچوش گْوشگ بیت کہ راج یکّیں دود، ربیدگ، گْوستانک ءُ زبان ءِ واھند بیت بلئے جتا جتائیں ٹک ءُ کُٹم، نسل ءُ مزھب ءِ منّوگر بوت کن اَنت۔راجے ءِ تھا ھندی ءُ راجمانی تپاوت ھم بوت کن اَنت بلئے آھانی پجّار یکیں بیت۔
راج کَھول، ٹک ءُ کُٹم، مزھب ءُ سیاسی پدگیری ءَ جتا اَنت بلئے دْراہ یکیں راج ءِ بھر بوت کن اَنت۔راجی ریاست ھم جتا انت کہ آئی ءِ تھا بازیں راج گوں جتائیں دود، ربیدگ، گْوستانک، زبان ءُ پجّاراں جہ منند بوت کن اَنت۔ بازیں تپاوت ءُ یَکوئی ءَ ابید راج وتی مھلوک ءَ یک پجّارے ءُ وتی ھست بوّگ ءَ یک SENSE یے دنت۔ ایندگہ مزھبی ءُ کُٹمانی ڈول ءَ راج ھم چہ وتی مردماں ندریگ ءُ کولیگ بوّگ ءَ ابید وپاداری لوٹ کنت۔
ایندگہ جُنز ءُ زرمبشتانی ڈول ءَ راجدوستی ھم زْرمبشتے۔ یورپ، روس ءُ ایندگہ ھنداں جہ منندیں یھودانی یک مُشت بوّگ ءُ وتی جتائیں مُلکے ءِ لوٹ کنگ ھم راجی زْرمبشتے لیکگ بیت۔ ھستیں وھد ءَ ماں اسپین ءَ باسسکانی آجوئی ءِ جُنز، ماں چین ءَ تبتانیانی آجوئی ءِ جُنز ءُ ماں ترکی ءُ سیریا ءَ کُردانی آجوئی ءِ جُنز دْراہ راجی آجوئی ءِ جُنز منّگ ءُ زانگ بنت۔ زانتکارانی گْوشگ ءِ رد ءَ ھژدھمی ءُ نوزدھمی کرن ءَ پیسر جھان ءَ راجی ریاست نہ گْواہ اِتگ ( نہ بوتگ) بلئے چد ءُ پد یورپ ءُ امریکہ ءَ بازیں راجی ریاست جوڑ بنت۔ھستیں دور ءَ راج ءِ زانگ ءَ پہ دو چیز گیشینگ لوٹ اَنت۔ اولی راجے ءِ بزانت ھما مھلوک کہ وتواجہ اَنت ءُ وتی ھاکم وت اَنت۔ دومی راجے کہ چہ ایندگہ راجے ءَ دودمانی، چاگردی ءُ ربیدگی رنگ ءَ جِتا بوّگ لوٹ اِیت۔
بلئے راجدوستی ءِ مستریں جیڑہ ایش اِنت کہ وتی راجی سِیت ءُ نپاں چہ ایندگہ راجاں جْوان ءُ پُر ارزشت لیک اِیت۔ ھستیں دور ءَ گیشتر راجی ریاست اَنت ءُ ھمک وھد ءُ پاساں ایشانی کَچ ودّان اِنت چوشکہ روٹکّی تیمور، زرباری سُوڈان، سربیا ءُ ایندگہ۔ راجی ریاستاں میاں استمانی گَل ءُ بُنجل منّ اَنت۔ بلئے دنیگہ دنیاءِزانتکار ھمپت نہ اَنت ءُ اے چیز نہ گِیشّ اِتگ کہ راج چہ بُندر ءَ ھست ءُ پیداک اَنت یا رند ءَ جوڑ بوتگین اَنت۔ لھتیں زانتکارانی لیکہ ھمیش اِنت کہ راج چہ وت جوڑ بوتگ اَنت ءُ سکْیں کوھنیں چیزے۔ برتانیہ ءِ زانتکار انتونی سمتھ ءِ گْوشگ اِنت کہ راجانی جوڑِشت ھژدھمی کرن ءَ چہ پیسر ءِ گپ اِنت۔ آئی ءِ رد ءَ سرجمیں راج وت ءَ ھمے سرپد بنت کہ آ چہ یکّیں نسل ءَ دراَتکگ اَنت ءُ یکیں پجّارءِ واھند اَنت۔
اے رنگیں گپ زانتکاراں پولکاری ءِ سکین دینت ءُ آ راج یا نسل ءِ گْوستانک ءَ شوھاز اَنت کہ آ چہ کُج ءَ اَتکگ اَنت۔ آ راج ءِ دژمن ءُ بامرد، جنگ ءِ پروش ءُ سوبمندی، آجوئی، یکجاہ ءُ ھمپت بوّگ ءَ پد آھانی لوٹ ءُ واھگ چے اَنت۔ پرچاکہ سمتھ ءِ رد ءَ راج وتی زمین، اودءِ جہ منندیں مردم، جنگانی سوبمندی ءُ باجزبگیں کسّہ، جنگول ءُ کُنگرانی ستا، وتی گْوستانک ءُ دومان ءُ ایندگہ جوڑ کُرتگیں چیزاں ساپ ءُ سلّہ کنت ءُ مزن لیک اِیت۔ چوشکہ امریکہ جورج وشنگٹن، ابراھیم لنکن، مارٹن لوتر کنگ، آجوئی ءِ جار declaration of independence، وتی کانود، آئین ءَ پاک ءُ پلگار کنت۔ مروچاں راج ھما کار ءُ کرداں پیلو کنگ ءَ اَنت کہ گْوستگیں دور ءُ باریگاں مزھب ءَ کُرتگ اَنت۔ مزھب ءِ بکشاتگیں سِتک ءُ ایمان ءِ نزوری، سائنس ءِ دیمروی ءِ سَوب ءَ سیاست ءِ پڑ ءَ راجدوستی مردمانی ستک ءُ ایمان جوڑ بوتگ اَنت۔
زانتکارے ءِ رِد ءَ یکّیں نسل ءُ کُٹم ءِ مردم پہ یکے دومیگ ءَ مھریگ ءُ مھروان بنت، یکے دومیگ ءَ دوست دار اَنت ءُ یک پجّارےءِ واھند بنت بلئے الّم نہ اَنت کہ آ یک راجے بہ بنت۔ راج ءُ راجی لیکہ ءَ چہ “روایتی” چاگرد ءَ دراھگ ءُ نوزمانگی چاگرد ءَ پُترگ ءَ مزنیں پندے بُراِتگ ءُ باز وھد جتگ۔ بازیں راجاں مزھبی، نسلی، دود ءُ ربیدگی لیکہ چہ کرناں گون اَنت چوشکہ پلستین، اراک، اسرائیل۔ نوزمانگ ءِ منّوگر راج ءَ سیکیولر ءُ شاھیگانیں لیکہ یے سرپد بنت۔ بلئے راج ءِ زانگ ءُ پجّارگءِ کَیل دنیگت زانتکارانی گْور ءَ نہ گِیشّ اِتگ۔ راجی ریاست ءِ تھا جتائیں نسل، زبان ءُ راجانی شاھگانی راجے ءِ بزانت ءَ گْران جوڑ کنت۔
اینڈرسن ءِ رد ءَ راج ساچتگیں (imagine) لیکہ یے۔ ادا ساچتگین ءِ بزانت دْروگ ءُ وت بُر اِتگیں گپ نہ انت بگندئے ھما لیکہ ءُ ھیال کہ پہ آئی ءَ گچینیں مردماں وتی ساہ، زند ءَندر ءُ کولیگ کنگ ءَ جریدگ اَنت۔ اینڈرسن گْوش اِیت کہ راج چو کَھول ءُ کُٹم ءَ نہ اِنت کہ سرجمیں مردماں زان ئِے ءُ پجّاروک ئِے بلئے اَنگت گوں وتیگاں نزیک ءُ گیشتر مھروان بئے۔ چوشکہ امریکہ ءِ مردم وتءَ امریکی لیک اَنت۔چہ ادا پدّر بیت کہ راج ابید چہ بازیں دیگری ءُ تپاوتاں ھُور ءُ ھمپت بوّگ ءِ لیکہ ءُ مارشتے۔ راج ءِ ھمک کَس یک پیم لیکگ بنت۔ راج وتی مستر ءُ کستر وت اِنت۔ دری زور آور ءُ زوراک ءِمنّوگِر ھجبر نہ بنت۔ راج دائم ءَ آجو ءُ وتواجہ بوّگ لوٹ اَنت۔ اینڈرسن گوش اِیت کہ گْوستگیں باریگاں بادشاھی ءُ مزھب زورمند بوتگ اَنت۔ آھاں مردمانءَ یکجاہ ءُ ھور داشتگ بلئے صنعتی آشوب ءَ پد کْوھنیں جوڑ بوتگیں وس ءُ زُور نِزورتر اِت اَنت۔ نوں مردماں نوکیں لیکہ ءُ ھیال شوھاز اِت کہ آھاں ھور ءُ ھمپت بہ کنت۔ آھاں دگہ نوکیں پجّارے بہ دنت کہ چریشی ءَ دوبر یکجاہ ءُ ھوار بہ بنت چہ ادا راج ءِ ساچشتی (IMAGINE) لیکہ ودی بوت کہ چون مردم ھوار ءُ یکجاہ کنگ بہ بنت۔
اینڈرسن ءِ رد ءَ دو چیزاں نوزمانگی راج ءِ بزانت ودی کُرت۔ اولی روتاک، مھتاک، تاکبند ءُ ایندگہ کتاباں راجی چاگرد ءِ جوڑ کنگ ءَ بے کساس کُمک کُرتگ۔ سرمایہ داری ءِ زبان، وڑ ءُ ڈول ءِ یک بوّگ ءَ مردمانی تب، میل، ھیال دْراہ یک بوت اَنت ءُ چہ ایشی ءَ آھانی نیام ءَ نزیکی گیش بوت۔ گُڈسر ءَ دْراہ یکّیں لیکہ ءِ واھند بوت اَنت ۔ اے مزنیں وانندگیں تبکہ راجی پجّارے ودی کنت۔ چہ ادا اے چیز پدّر بیت کہ مردمانی راجے بوّگ ءَ پیسر انچیں ٹولی یے، زْرمبشتے بیت کہ آ مھر ءُ دوستی ءِ لیکہ ءَ دیم ءَ جُنزین اِیت۔
دومی چیز کریئولیس اِنت کہ آئی ءَ ھستیں وھد ءَ راج ءِ بزانت ودی کُرتگ۔ کریئولیس ھما یورپی مردماں گوش اَنت کہ شانزدھمی کرن ءَ بگر داں ھژدھمی کرن ءَ گوریچانی ءُ زرباری امریکہ ءَ آباد بوتگ اَنت۔ اے دور ءَ اسپین مزنیںءُ زور آوریں مُلکے جوڑ بوّگ ءَ اَت۔ اسپین ءَ امریکہ زور گپت ۔ گوں وتی توپ ءُ سلاھاں اسپین ءَ یورپی مردم پہ زور امریکہ ءَ آباد بوّگ ءَ دیم دات اَنت۔ کرئیولیس ھمے یورپی مردمانءَ گْوشگ بیت کہ امریکہ ءَ جہ منند بوتگ اَنت۔
ایشانی پت ءُ پیرک کیوبا، میکسیکو، پلوریڈا، زرباری ءُ گوریچانی امریکہ ءَ پہ زور آباد بوتگ اَنت ۔ اے گیشتر زور آور ءُ چہ ایندگہ مردماں وشھال تِر اَت اَنت۔ ایشاں گوں وت یورپی مزھب بزانکہ اِیسائی (عیسائی) امریکہ ءَ آؤرت۔ وھد گْوزان بوت ءُ ایشانی پجّار ھم مٹ بوت۔ ایشاں وتا را امریکہ ئِے ءِ لیکگ بِنا کُرت۔ چہ اسپینی ءُ ایشیائی ءَ وت ءَ گیش امریکی لیک اِت، بزانکہ نوکیں پجّارے زُرت اِش ءُ کْوھنیں پجّار اِش ببا دات۔
کرئیولیس زور آور اَت اَنت بلئے مُلک ءِوس ءُ واک آھانی دزرس ءَ نہ اَت۔ گوں وھد ءِ ھمرائی ءَ آھانی چاگردی وس ءُ واک وداِت بلئے سیاسی وس ءُ واک نہ گْواہ اِت۔ اے گپ ءَ آھان ءَ بژنیگ کُرت۔ ھمے سَوب ءَ جنگ ءُ جدل بِنا بوت اَنت پرچاکہ آھاں آشوب آرگ لوٹ اِت۔ چوشکہ آھانی کَچ سک کم اَت پمیشکا آھاں گوں ھندی مردماں شؤربندی alliance کُرت۔ ھندی مردماں گیش ءَ چہ گیش گوں وت ھوار کنگ ءَ پہ آھاں راجی لیکہ دیم ءَ آؤرت۔ آھاں لوٹ اِت کہ گوں راجی جُنزءِ زور ءَ سیاسی وس ءُ واک ءَ پچ بگر اَنت ءُ لس مھلوک ءِ دستاں بہ پُجّارین اَنت۔ چریشی ءَ راجدوستی ءِ لیکہ نامدار بیت ءُ جھان ءَ مانشان اِیت۔ ھمے سَوب اِنت کہ ھژدھمی کرن ءِ بندات ءَ اسپین کالونی ءِ ھلاپ ءَ جنگ راجی آجوئی ءِ زْرمبش زانگ بیت۔ اے جُنز ءِ مول ءُ مراد ایش اَت کہ چہ اسپین ءَ ھاکمیت پچ گرگ بہ بیت ءُ نوکیں واتواجھیں راجے جوڑ کنگ بہ بیت۔ سیاسی وس ءُ واک پہ زور پُلگ ءُ وتی ھکّی ئیں ھُدابندانی دست ءَ سر کنگ بہ بیت۔
سیاسی وس ءُ واک ءِ پُلگ ایوک ءَ دگرے ءِ ھاکمی ءِ ھلاس کنگ ءُ وتی جوڑ کنگ نہ اِنت بگندئے ھمک ھما سیاسی دود ءُ رھبندانی ھلاس کنگ کہ آھانی چیردستی ءَ امریکہ ءِ جند ءِ ھندی مردم ھچ ھساب کنگ نہ بوتگ اَنت۔ اے رِد ءَ اینڈرسن گوشی اِیت کہ دری زورآور ایوک ءَ گوں ترس ءُ بیم ھاکمی نہ کنت بگندئے آ بازیں رھبند ءُ دود اَڑ دنت۔ آ ھمے دود ءُ رھبندانی باپُشت ءَ مردمانی سر ءَ ھاکمی کنت۔ گوں ترس ءُ بیم ءَ تچک ءَ ھاکمی کنت ءُ گوں وتی جوڑ داتگیں دود ءُ رھبندانی باپُشت چیروکائی ھاکمی کنت۔
پہ درور بازیں کالونیاں مردم شماری ءِ کمک ءَ ھندی مردم ءُ مھلوک جتائیں نسل، کُٹم، مزھب ءُ ٹولیاں بھر کُرتگ اَنت۔ ایشی ءَ اَبید کہ آھانی نیام ءَ چد ءُ پیش چوشیں بھر ءُ بانگ نہ بوتگ ءُ آ یک بوتگ اَنت۔ چوشیں بھر ءُ بانگ ءَ مردمانی نیام ءَ دژمنی ءُ کینگ ودی بیت۔ چد ءُ گیش یک ٹولی یے ءَ را مال ءُ ملکت، زور، آسراتی ءُ کمو باز سیاسی وس ءُ واک دیگ بیت کہ آ کالونی ءِ کمک بہ کنت۔ پمیشکا کالونی ءِ تھنا سیاسی وس ءُ واک ءِ ھلاس کنگ ھژدری نہ اِنت بگندئے آئی ءِ ھمک جوڑ کُرتگیں پندل، رھبند ءُ دودانی گُڈگ الّم اِنت۔
اینڈرسن ءِ پول اِتگیں دانک نامان بوت اَنت بلئے لاطینی امریکہ ءِ بازیں کواس ءُ زانتکاراں اینڈرسن ءِ گپّاں گوں تپاک نہ کُرت ءُ آئیءِ گپ ایر جَت اَنت۔ آئی ءِ کارانی گیشتریں بھر امریکہ ءِ راجی جُنزانی بابت ءَ اَنت۔ اینڈرسن ءِ اے گپ کہ 1810 ءَ بگر داں 1825 ءَ اسپین ءِ ھاکم ءِ ھلاپ ءَ جنگ راجی جُنز ءُ آشوبے بوتگ چہ بُن ءَ رَد کُرتگ۔ آھاں اے گپ ءِ پلّہ مرزی کُرتگ کہ اے راجی جُنزے نہ بوتگ بگندئے نپولیئن ءِ اسپین ءِ پہ زور گِرگ، امریکہ ءِ سر ءَ اسپین ءِ ھاکمی ءِ نزور ترّگ ءِ سَوب آھانی نیام ءِ اڑ ءُ کُڑبوتگ اَنت۔ آھاں اینڈرسن ءِ ھندی، دمگی، نسلی پجّار ءِ ڈالچار کنگ ءُ راجی پجّار ءِ دیم ءَ آرگ ءِ لیکہ اِیر جتگ۔
اینڈرسن ءِ ایرجنوکانی لیکہ ایش اِنت کہ راجی سرپدی 1850 ءَ رند کیت ءُ آ ھم لھتیں سیر ءُ زرداریں مردمانی تھا ءُ راج ءِ سرجمیں بزانت 1890 ءَ رند ودی بیت۔ الم نہ انت کہ اے مردمانی نگد ءُ ایراد اینڈرسن ءِ گپّاں پھک رد بہ کن اَنت۔
پارتاچیٹر جی وتی کتاب’ Nation and its fragments ‘ءَ نبشتہ کنت کہ اینڈرسن ءَ کالونیانی اِیردَستیں راج چہ روکپتی راجاں جتا نہ کُرتگ اَنت۔ چیٹرجی ءِ لیکہ ءِ رد ءَ ایردستیں راج ءِ دود ءُ ربیدگ گُلامی ءِ وھد ءَ زندگ بنت۔ بلئے اینڈرسن ءِ رِد ءَ ایردستیں راج ءِ دود ءُ ربیدگ چہ سامراج ءِ زورآوری ءَ رنگ زور اِیت ءُ مٹ بیت۔ چیٹرجی اے گپ ءَ اے ڈول گِیشین اِیت کہ بگندئے ایردستیں راج ڈالچار ءُ مجبور بہ بنت، وتی زمین ءَ ببا بہ دینت، وتی وتواجھی ءَ بہ شموش اَنت بلئے وتی زُبان ءُ دود ءَ ھجبر یلا نہ کن اَنت ءُ نیئکہ مٹ کنگ کِل انت۔چیٹرجی ءِ رد ءَ بازیں یورپی سامراجانی ایردستیں راجانی زُبان، دود، ربیدگ ءُ لیکہ دنیگت پَشت کپتگ اَنت ءُ روچ ءِ مروچی ساڑی اَنت۔
بازیں زانتکار اینڈرسن ءُ چیٹرجی ھردکانی گپاں رد کن اَنت پرچاکہ راج ایوک ءَ ساچتگیں (imagine) چاگردے ءِ نام نہ اِنت۔ بگندئے راج چہ وتی سِیمسر، ھد ءُ ابیل، مردم، گَل ءُ کانود ءَ پدّر ءُ زانگ بیت۔ جوزپ ماساد ماں وتی نبشتانک colonial effects ءِ تہ ءَ پوسٹ کالونیلزم (post-colonial) راج ءِ جوڑ کنگ پہ ریاست ءِ ادارگانی کرد ءَ پیش دار ایت ۔ ماساد پوسٹ کالونیلزم (post-colonial) راجانی جوڑبوّگ ءِ یک درورے پیش کنت کہ ایشی ءِ چار بھر اَنت۔
اولی بھر ءَ دری زور آور گوں وتی لشکر، توپ ءُ اسپراں پہ زور دگہ راجے ءِ سر ءَ اُرش کنت، آئی سرڈگار ءِ سرءَزورگیر بیت ءُ وتی ھاکمی ءَ پہ زور اود ءِ جہ منندیں مردمانی سر ءَ مُش اِیت۔ آئی ءِ سرجمیں ھد ءُ ابیل سامراج ءِ دست ءَ بنت۔ آئی ءِ سیمسر، سرکار ءُ ھمساھگیں ملُکاں گوں سیادی ءُ نزیکی سامراج ءِ ایردَستی ءِ سوب ءَ بِنا بنت۔ دومی بھر ءَ سامراج ءِ ھلاپ ءَ آجوئی ءِ جُنز ءُ زْرمبشت بُنگیج بنت ءُ راج وتواجھی ءُ آجوئی ءَ چہ سامراج ءَ گر اَنت۔ بلئے انگت سامراجی ریاست ھما رنگ ءَ برجم بیت۔ ایوک ءَ وس ءُ واک ھندی راج ءَ گون بنت۔
سیمی بھر ءَ راج پْرشت ءُ پْروش ءِ آماچ بنت۔ نوکیں مردم راج ءَ ھوار یا کَشّگ بنت۔ بازیں سرڈگار ھوار ءُ بازیں یل دیگ بنت۔ چارمی بھر ، چِست ءُ ایر، جنگ ءُ جدل ءِ دور انت۔ اے دور ءَ راج ءِ ھکّی ئیں رھدربری ءُ رھشونی ءِ سر ءَ اڑ ءُ کُڑ بیت کہ راج ءِ بُن ءُ اسلیں وارس کئے اَنت۔ بازیں راجاں وتواجھی ءُ آجوئی پہ زور گِپتگ بلئے چد ءُ پد وت ماں وتی جنگانی آماچ بوتگ اَنت۔
ماساد درور دنت ءُ گْوش اِیت کہ اولی جھانی جنگ ءَ پیسر اردن ءِنام ءُ نشان نہ بوتگ۔ آ ایوک ءَ عثمانیہ ءِ صوبہ یےبوتگ۔ بلئے اُسمانیہ ھاکمی ءِ پْروش ءُ آسر بوّگ ءَ پد میاں استمانی راجانی گَل ‘League of Nations ‘ برتانیہ ءَ اے کَچ ءَ وس ءُ واک دنت کہ آ راج ءُ مُلکے جوڑ کُرت بہ کنت۔ ھمے سَوب ءَ 1921 ءَ برتانیہ اردنءَ وتی کالونی جوڑ کنت۔ اردن ءِ سیمسر گِیشینگ بنت ءُ ابداللہ بادشاہ نامینگ بیت۔ 1946 ءَ اردن گیش وتواجھی دیگ بیت بلئے داں 1950 ءَ برتانیہ ءِ سامراج اردن ءَ یکشَل ءَ برجاہ بیت۔ ھمے رنگ ءَ مردمانی زھرشانی ءُ جُنز ھم یکشل ءَ برجاہ بنت ءُ گُڈسر ءَ برتانیہ ءَ چہ اردن ءَ در کپ اِیت۔
1948 ءَ میاں استمانی راجانی گَل (United Nations) پلستین (فلسطین) ءِ سرڈگار ءَ ماں پلستینی ءُ یھودانی نیام ءَ بھر کنت۔ پلستینی اے بھر ءُ بانگ ءَ نہ منّ اَنت ءُ جنگے بُنگیج کن اَنت۔ چد ءُ پد پلستین ءِ پلّہ مرزیں ارب (عرب) مُلکانی ھواریں لشکر ءِ گوں اسرائیل ءَ جنگ بیت ءُ بازیں ڈگار اردن ءَ رس اَنت۔ 1970 ءِ دھک ءَ پلستین چہ اردن ءَ وتی پُل اِتگیں ڈگار west bank ءِ لوٹءَ کنت ءُ اردن نہ منّ ایت۔ چریشی ءَ پلستین ءُ اردن ءِ نیام ءَ جنگے بُنگیج بیت بلئے پلستین پْروش وارت۔ اے جنگ ءَ پد اردن پہ وت ءَ نوکیں پجّارے جوڑ کنت۔ وتی آئین ءُ کانود ٹھین اِیت ءُ اردن ءِ کہ ھنچیں مٹّی یے کار اِیت کہ پھک پلستین ءِ ھلاپ بیت۔
اردن ءِ پجّار بدُوانی دود، ملک ءِ ھاکم ءَ پہ ستاہ، شرپ ءُ ھاکمی ءِ پلّہ مرزی ھوار اَت اَنت۔ دومی نیمگ ءَ پلستینی جنگول سیکولر زانگ بوت اَنت۔ رند ءَ کہ پلستین ءِ آجوئی ءِ جُنز زور گِپت ءُ میاں استمانی کَچ ءَ نام بیت گُڑا اردن west bank ءَ واتر کنت۔چہ ادا پدّر بیت کہ راج ءِ ودی بوّگ بازیں وھد ءَ تاب وارت۔ دری جنگ، وت ماں وتی جنگ، ھندی سیاسی جُنز، راج ءِ سیمسر، مردم، سیاسی چاگرد، دود اے دراہ پجّار ءِ جوڑ کنگ ءَ کمک کن اَنت۔
چہ اینڈرسن، چیٹرجی ءُ ماساد ءِ دانکاں اے گپ پدّر بیت کہ راج بُنگیج ءَ نازرک اَنت۔ راج ءِ بنزہ بزانکہ سیمسر، پجّار، کانود ءُ سیاسی رھشونی دْراہ اڑانگیگ بنت۔ راج جنگ ءِ آماچ بنت۔ چہ وتواجھی ءُ آجوئی ءَ پد مستریں کار وتی گِپتگیں وتواجھی ءُ آجوئی ءِ برجاہ دارگ اِنت۔ چہ آجوئی ءَ پد راجی پجّار ءِ جوڑ کنگ ءُ دارگ، راجی ءُ میاں استمانی ایجنڈا ءِ ٹھینگ ءُ سامراجی دور ءِ دودانی گیشینگ ایندگہ جیڑھاں ھوار اَنت۔ ھمے کارانی گِیشواری ءِ نیام ءَ راج پْرشت ءُ پْروشانی آماچ بنت۔
پہ درور 1880 ءَ پیسر اپریکہ ءَ راجی ریاست نہ گْواہ اِیت بلئے 1880 ءَ بگر داں اولی جھانی جنگ ءَ کساس 20 راجی ریاست جوڑ بیت۔ اے سرجمیں ملک برتانیہ، پرانس، بیلجئم، اٹلی ءُ پرتگال ءِ کالونی بنت۔ بیستمی کرن ءِ گُڑسر ءَ اپریکہ ءَ سامراجی ھاکمی ھلاس بیت بلئے پھکیں آجوئی انگت پدّر نہ بیت۔ وت ماں وتی جنگ، کُشت ءُ کُوش، پْرشت ءُ پْروش گیش بوھان بیت۔ اے نگیگیں جاور ءُ اپریکہ ءِ گْوستانک ءَ زانتکار ءُ کواس محمد ممدانی جْوانیں رنگے ءَ گیشوار کنت۔
سامراجی زورآوراں پہ دْراھیں کالونیاں دو تھر ءِ راہ ءُ رھبند (انتظامکاری) جُوڑ کُرتگ اَت۔ پہ ھندی مردماں ربیدگی کانود (customary laws) ءُ پہ سامراجی مردماں دگہ کانود۔
ربیدگی کانود (customary laws)، ربیدگی کانود چہ ملک ءِ کانود ءُ آمیدگِس ءِ کانود ءَ جتا بوتگ اَنت ءُ گوں مردماں ھچ ڈولیں سیادی نہ بوتگ اِش۔ سامراجی زورآوری لیکہ ایش انت کہ ھندی مردمانی سر ءَ ھاکمی ءَ جْوانیں رنگے ءَ برجم دارگ ءَ پہ ھندی زردار ءُ سردانی کمک پکار اِنت۔ ھندی زردار ءُ سرداراں چہ کُمک زورگ ءُ آھاں بے کساس آسراتی، مال ءُ زر دیگ۔ ھندی آبادی ءِ گیشتریں بھر مدام ملک ءِ کر ءُ گْور یا دور پندیں دمگاں جہ منند بنت۔ اے آبادیاں تمن ءُ ایندگہ تھراں بھر کنگ ءُ ھمک تھر ءَ پہ یک سردارے یا تمندارے نامینگ کہ ھجبر سرمَچنڈ جوڑ مہ بنت۔ تمن ءِ کانود ھما ملک ءِ ربیدگی کانود بوتگ اَنت ءُ آھاں گوں ملک ءِ آمیدگِساں ھچ کار نہ بوتگ ءُ آ کانودانی پجّار جتا بوتگ۔ تمن ءُ کبائیلانی نیام ءَ دژمنی ھم باز بوتگ کہ آ وت ماں وت ھجبر ھمپت ءُ یک نہ بوتگ اَنت۔ چہ اے بھر ءُ بانگ ءَ ھاکمی ارزان ءُ گِھتر جوڑ بوتگ۔ ھمک تمندار ءُ سردار ءِ لوٹ ھمیش بوتگ کہ سامراج ءِ دْرستاں چہ گیش وپادار بہ بیت ءُ بے کساس سِیت ءُ نپ بہ گیپت۔
سامراجی زورآوراں یک تمن ءُ ٹکے گِچین کُرت ءُ آھاں چہ لس ھندی مردماں گیش وس، واک دات ءُ آھاں پہ وتی سامراج ءَ کار گِپت۔ ایشی ءِ سَوب ءَ ھندی مردم گیش بھر ءُ بانگ بوت اَنت۔ وت ماں وت گیش ایرجیگ بوت اَنت ءُ ھجبر سامراج ءِ ھلاپ ءَ ھمپت نہ بوت اَنت۔ اے گچین کُرتگیں مردم ھم سامراج لیکگ بوت اَنت پرچا کہ آھانی داب ھم چو سامراج ءَ اَت۔ ھندی مردمانی زد ءُ گینگ پہ ھندی کاردار ءُ سامراج ءِ مردماں ھنچوش گیش بوت کہ گُڈسر ءَ ھنچوش سما بوت کہ گوش ئِے سامراج ھمیش اَنت۔ یورپی سامراج ءِ نزّا سرجمیں اپریکی (افریقی) نا وانندگ ءُ نازانت اَنت پمیشکا ھندی مردم چہ ملک ءِ آسراتیءُ زر ءُ مالاں چہ زبھر کُرت اَنت بیدئے چیزے تمن ءُ مردماں کہ آھانی کاردار اَت اَنت۔
اے نظام بازیں مُلک ءُ راجانی آجوئی ءَ پد ھم برجا ہ اَت۔ ممدانی گْوش اِیت کہ مروچی ھم اپریکہ ءِ گیشتریں جنگ ءُ جدل سامراجی دور ءِ کِشتگیں زد ءُ کینگ ءِ سَوب ءَ بوّگ ءَ اَنت۔ دیمتر ءَ ممدانی گْوش اِیت کہ رونڈا ءَ بیلجئم ءُ پرانس ءِ سامراجی ھاکمی بیت۔ یورپی سامراج رونڈا ءِ دْرستاں چہ کستریں تمن کہ تُتسی بنت آھاں گِچین کن اَنت ءُ چہ مستریں تمن بزانکہ ھوتو ءِمردماں گیش ارزِشت دینت۔ تُتسی گیش وانندگ لیکگ بنت ءُ اے گپ ءَ ھم گْوش اَنت کہ تُتسی باوری مردم اَنت ءُ مئے وپادار بنت۔ تُتسی بازیں آسراتی پُجارینگ بنت۔ زر ءُ مال ھم دیگ بنت ءُ چیزے سالاں پد آھانی چاگردی کد چہ ایندگہ مردماں سک باز ودّ اِیت۔ ھوتوانی کینگ ھنچوش گیش تر اِیت کہ آ یورپی مردماں چہ گیش تُتسیاں وتی دُژمن ءُ بداہ لیک اَنت۔ تُتسی ءُ سامراجی مردم یک چم ءَ چارگ بنت ءُ تُتسی پھک چہ ھندی آبادیاں سِد اَنت۔ تُتسی ءُ ھوتوانی نیام ءَ زھر ءُ کینگ آجوئی ءَ پد ھم برجاہ بیت ءُ 1994 ءَ اے کینگ آس گِیپت ءُ یکے وت ماں وتی جنگے بُنگیج بیت۔ اے جنگ داں 100 روچ ءَ مان اِیت ءُ 10 لک مردم کُشَگ بیت۔
ممدانی گوش اِیت اے یورپی سامراج ءِ بھر ءُ بانگ ءِ برورد اِنت کہ مروچی ھم اپریکہ ءَ وت ماں وتی جنگ برجاہ اَنت۔ آجوئی ءَ چہ پد ایشانی نیام ءَ کینگ ءُ جنگ گیش بوان بوتگ اَنت ءُ مروچی ھم یکجاہ ءُ ھمپت نہ بنت۔اولی جھانی جنگ ءَ چہ پیسر جھان ءِ 80 درسد راج ءُ ملک یورپی سامراجانی کالونی اَت اَنت۔ چہ جنگ ءَ پد بازیں ملک ءُ راج آجو بوت اَنت ۔ مردم ھمے لیک اَنت کہ سامراجی ھاکمی دور ءُ باریگ نوں آسر اِنت بلئے بازیں زانتکار ءُ کواس اے لیکہ ءِ منّوگر نہ اَنت۔ چہ آھاں یکے برتانیہ ءِ زانتکار ٹوبی ڈوج اِنت۔ آ وتی کتاب ‘Inventing Iraq’ ءَ نبشتہ کنت کہ بیستمی کرن ءَ سامراجی دور آسر نہ بیت بگندئے آئی چھر، چیدگ، تب ءُ مَیل یکشَل ءَ مٹ بنت ءُ گوں نوکیں دْروشماں پدّر بیت۔ اولی جھانی جنگ ءِ پْروش ءَ پد برتانیہ ءُ پرانس ءَ اُسمانیہ ھاکمی ءِ ڈگار وت ماں وت ءَ بھر کنگ لوٹ اِت بلئے چوش نہ بوت۔ پرچاکہ نوک باھندیں امریکہ اھدی سامراجی تب، مَیل ءُ دْروشم ءِ منّوک نہ اَت۔ امریکہ ءِ درویلسن ءَ نوکیں رھبندے ٹھینت ءُ گْوشت کہ دْراھیں کالونی آجو ءُ وتواجہ کنگ بہ بنت۔ پمیشکا برتانیہ ءُ پرانس ءَ تَچک ءَ ھاکمی کنگ ءِ دْروشم ببا دات۔ نوک جوڑ بوتگیں راجانی گل (League of Nations) ءَ برتانیہ ءُ پرانس اے وس ءُ واک دات کہ آ نوکیں مُلکے جوڑ کُرت بہ کن اَنت۔ ایش نوک راہ گپتگیں سامراجی ءِ چھر ءُ دْروشم اَت کہ mandate system گْوشگ بیت۔ اے داب ءَ زورآوریں مُلک وتی تب ءُ میل ءِ رِد ءَ نوکیں مُلک ءُ راج جوڑ کُرت ءُ ھمینچو لوٹ اِت آجو ءُ وتواجہ کُرت اَنت۔
برتانیہ ءَ اُثمانیہ ھاکمی ءَ چہ پُل اِتگیں ڈگار موسل، بگداد ءُ بسرا ھوار کُرت اَنت ءُ اراک جوڑ کُرت۔ اے سئیں صوبہ چہ یکے دومیءَ ھمک رنگ ءَ جِتا اَنت۔ زبان، راج، دود، رسم، رواج ءُ مزھب چہ یکے دومی ءَ سک باز جِتا اَنت۔موسل ءِ سکّیں سُنّی، بگداد ءِ سِکیولر ءُ بسرا ءِ گیشتر شیہءَ اَت اَنت۔ شیہ آں وتی پجّار پارسی ءُ ایران لیک اِت ءُ سُنّیاں وت ءَ ارب گْوشت۔ ایشانی نیام ءَ دمگی، نسلی، مزھبی تپاوتاں ابید تُمن ءُ کُٹمی دژمنی ھم ھست اَت۔ سرزاھر ءَ اراک آجو ءُ وتواجہ کنگ بوت بلئے پُشپد (indirect) ءَ برتانیہ ءَ ھاکمی کُرت۔
برتانیہ ءَ جُھد کُرت ءُ وتی منّ ءَ اراک راجی ریاستے کُرت۔ چوشکہ پہ اراک ءَ کانود جوڑ کنگ بوت اَنت، آئین اڈ دیگ بوت ءُ بادشاھے گچین کنگ بوت بلئے اے سرجمیں جُھداں ابید اراک راجے ءِ کساس ءَ چہ ڈنّ اَت۔ پرچاکہ اراک ءَ جہ منندیں ارب، آرمینائی، پارسی ءُ کُرد باز اَت اَنت ءُ ایشانی نیام ءَ مزھبی، راجی، نسلی، تُمنی دیگری ھنچوش باز اَت اَنت کہ یکجاہ ھچ وڑ بوت اِش نہ کُرت۔ 1932 ءَ اراک آجو بیت ءُ برتانیہ ءَ درکیت بلئے بادشاھی ءُ تمنی دْروشم ھما رنگ ءَ برجاہ بیت۔ 1950 ءِ وھد ءَ باشاھی آسر بیت ءُ ڈکٹیٹر ھاکمی بِنا کن اَنت ءُ داں 2003 ءَ ھاکمی لشکری ڈکٹیٹراں گون بیت۔ سدّام ھسین گُڈی ڈکٹیٹر بیت کہ داں 25 سالاں ھاکمی کنت۔ اراک ھجبر راجے جوڑ نہ بیت ءُ اے گپ سدّام ھسین ءِ ھاکمی ءِ آسر بوّگ ءَ گوں گیشوار بیت۔ اراک ءَ وت ماں وتی جنگ بِنا بنت ءُ اے دُژمنی چہ برتانیہ ءِ صوبہ آنی ھور کنگ ءُ سدّام ھسین ءَ چہ پد گیش سھرا بنت۔
Baloch Students Action Committee is a Student political organization that aims to work for the betterment of Education in Balochistan and politicizing the youth
