اے نبشتانک ءِ تہا بلوچستان ءِ دودمان ءَکْوہن تریں دودمان گُشگ ءِ دعویٰ سے (3)دلیلانی بنیاد ءَ بندگ بیت۔
اول: ممکن نہ اِنت کہ یک چیزے دو دومان ءِ تہا یکیں وہد ءَ ءُ یکیں جاہ ءَ دریافت بہ بنت۔چو کہ ما زانیں دَمب سادات ءِ رزان چہ کوٹ ڈیجی ءَ پنچ سد سال ءَ پد دست کپتگ اَنت۔بلئے کوٹ ڈیجی ہما دودمان ءِ بہر اِنت کہ اے دودمان ءِ عمر چار ہزار ہفتاد ءُ پنچ سال اِنت ’اے ہڑپائی دودمان ءِ بنداتی دؤر زانگ بیت‘[1]۔ ہمے وڑا دمب سادات ءِ رزان ہم چار ہزار ہفتاد ءُ پنچ سال کْوہن اَنت۔
دومی: ہما زمانگ ءَ ایدگہ دودمان عکسی لِک وڑ (عکسی رسم الخط) ءَ کارمرز کنگ ءَ اِت اَنت بگندئے ہمے زمانگ اِنت کہ بلوچستان ءِ دودمان میخی لِک وڑ ءَ بلد اَت۔
سِہمی: بلوچستان ءِ دودمان ءِ کْوہن بوہگ ءِ دومی نکتہ اِیش اِنت کہ سندھ ءِ دودمان ءِ تہا بلوچستان ءِ بابت ءَ گپ بوہگ ءَ اِنت۔ ہمے زمانگ ءَ اے دگہ دودماناں دھات چہ بلوچستان ءَ حاصل کنگ بوہگ ءَ اِنت۔
۱۔ دو ہزار یک سد ءُ پنجاہ سال پیش مسیح ءَ سومیری دودمان بام ءَ سر اَت [2]۔ بزاں سومیری یا عراق ءِ دودمان چارہزار یک سد ءُ پنجاہ سال کْوہنیں دودمان اِنت۔ ہمے زمانگ ءَ عراق بام ءَ اَت ، ایشی ءِ گوں ہڑپائی دودمان ءَ بیپاری سیادی ہست اِت اَنت۔ ہڑپائی دودمان سندھ دودمان ءِ بہرے۔ اے دودمان ءِ سے مزنیں مرزبوم بوتگ اَنت۔ ملوہہ، ماگان ءُ دلمون۔ اے دودمان پنچ ہزار پنچ سد سال کْوہن گُمان کنگ بیت۔’ہڑپہ ءَ چہ لہتے رزان دست کپتگ کہ ایشانی سرا نقش گُمان بیت بلوچی ءَ نبشتہ اَنت ءُ اے نقش میخی دروشم ءَ اَنت[3]۔ ماگان ءُ دلمون ہر دو بلوچستان ءِ دودمانی نام اَنت۔ البتہ دلمون ءِ تہا سندھ ءِ ہم لہتے جاگہ ہوار اِنت، بلئے ماگان سرجم ءَ بلوچستان ئیگ اِنت کہ مروچاں ایشی ءِ نام مکران اِنت[4]۔ چو کہ ماگان ءُ دلمون ہر دو سندھ دودمان ءِ تہا ہوار بنت، اے درگت ءَ سندھ دودمان ءِ بنداتی شکل بلئے ملوہہ گُمان کنگ بیت ۔ ملوہہ ءَ ’دھات چہ بلوچستان ءَ حاصل کُتگ‘(p. 50)۔ اے بنیاد ءَ ما گُشت کنیں کہ بلوچستان مادی حوالہ ءَ چہ ایشاں گیشتر دیما تر اَت۔
چو کہ ملوہہ سندھ دودمان ءِ بنداتی دؤر اِنت۔ بلئے دھات چہ ماگان ءُ دلمون (زِرباری بلوچستان) ءَ حاصل کنگ ءَ اِنت ۔ بزاں بلوچستان ءَ مادی حوالہ ءَ کساس دوہزار یا یک ہزار ءُ پنچ سد سال ءِ سفر بُر اِتگ ءُ دھات ءِ زمانگ ءَ ہما وہد ءَ سر بوتگ کہ ہمے زمانگ ءَ ایشی ءِ آتراپ ءِ دودمان سِنگ ءِ زمانگ ءَ بوتگ اَنت۔
اے گپانی بنیاد ءَ بلوچستان ءِ تہا ساری ءَ چہ محکمیں دودمانے ءِ بوہگ ءِ اشارہ رسیت۔ ہمے بنیاد ءَ (کساسءِ رِ دءَ) بلوچستان ءِ دودمان ہفت ہزار سال ساری ءِ دودمان گُشگ بوت کنت۔
دومی: گُمان بیت کہ ہما لِک وڑ کہ ہڑپہ ءَ چہ دست کپتگیں رزانانی سرادَست کَپتگ، اے بلوچستانءِ دودمان ءِ پیداوار اِنت، پدا ہمے لِک وڑ سومیری دودمان ءِ گْورا سر بوتگ[اے بابت ءَ دیما گپ گیشّ ءُگیوار بیت]۔ ما ساری ءَ ونت کہ ماگان، دلمون ءُ ملوہہ ءِ گوں سومیری یا عراق ءِ دودمان ءَ گوں بیپاری سیادی بوتگ اَنت۔ گُمان اِنت کہ اے وہدی بلوچستان ءِ تاجر ءُ بیپار عراق ءَ سر بوت اَنت ، تہ اُود ءَ ایشاں وتی حساب ءُ کتاب گون اَت۔ پہ باہمی بیپاری ہمسَنگی ءِ درگت ءَ عراقیاں اے لِک وڑ ہیل کُتگ ءُ دربار ءِ ڈن ءَ ایشانی حساب ءُ کتاب بوتگ۔ اے حساب ءُ کتاب دربار ءَ ڈن پمیشکا بوتگ کہ اے بیپاری یک حاکمے ءِ گوں دومی حاکم ءَ نہ بوتگ بلکیں اے بیپاری مہلوک ءِ بوتگ، بلئے حاکمانی سُنگ ءُ ٹیکس گوں ایشاں بندوک بوتگ اَنت۔ لِک وڑ ءِ درگت ءَ راجدپتر ءِ یک پہناتے چارگ بوت ءُ اے سومیری دودمان ءِ نگاہ ءَ چارگ بوت۔ بلئے ’سومیرانی رِد ءَ ہفت مردم چہ دلمون ءَ اتک ءُ ایشاں علم ءُ ہنر ءِ سبق دات‘[5]۔گُمان اِنت کہ سومیریاں چہ جاگہ یے لڈی ءُ باری کُتگ ، گڑا آ بلوچستان اَت۔ آہانی لڈ ءُ باری ءِ جاگہ بلوچستان ءِ گُشگ ءِ بنیاد دلمون ءِ ہما دود ءُ رواج اَنت کہ چِد ءُ پیش بلوچستان ءِ گْورا ہست اِت اَنت[6]۔
کوٹ ڈیجی دؤر سندھ ءِ دودمان ءِ پنچ ہزار ءُ دو سد سال ساری ءِ اَہدے ءِ نام اِنت۔’ بلوچستان ءِ جاگہ یے دَمب سادات (آئی ءِ کْوہنیں نام) کہ مروچاں وادی کوئٹہ گُشگ بیت‘(p. 29)۔اے لَبز اگاں چارگ بہ بنت گڑا گُمان بیت کہ بلوچ ءِ زبان ہما وہد ءَ چہ ہست اِنت۔بلئے اے المی نہ اِنت کہ آبلوچی زبان ءُ اے بلوچی زبان ءِ لَبز ’’دمب‘‘ بیرگ ءَ یک بہ بنت۔
دودمانی زبان ہمنھشتی(synthetic) شکلے ءَ بنت۔بوت کنت اے لبز ہم یک ہمنھشتی لبزے۔ بلئے چو کہ زمانگ ءِ حساب ءَ بلوچستان ءِ دودمان ساری اِنت گڑا ما لبز دمب ءَ سبقتی زبان ءِ عنصر ءِ رِد ءَ شُمار کُت کنیں۔ چو کہ زمانگ ءِ حساب ءَ کْوہنی ءِ رِد ءَ بلوچستان ساری اِنت ءُ دمب بلوچی زبان ءِ ہستیں لبزے۔ اے بنیاد ءَ ما بلوچی ءَ سبقتی زبان ءِ ہستیں لبزے ءِ بنیاد ءَ ما بلوچی ءَ سبقتی زبان شُمار کنان ءَ بلوچی زبان ءَ بلوچستان ءِ دودمان ءِ ہمنھشتی زبان گُشت کنیں۔
چہ ایشی ءَ اے گپ ہم زانگ بیت کہ بلوچی یک نفرے ءِ زبان نہ اِنت چو کہ مئے مردم ایشی ءَ ہمے وڑا شوہازگ ءَ اَنت۔اے یک دودمان ءُ اجتماعے ءِ سبقتی زبان اَت ءُ مروچاں یک راجے ءِ زبان اِنت۔
سِہمی۔ ممکن اِنت ’میخی لِک وڑ چار ہزار ہفتاد ءُ پنچ سال ساری چہ سومیری دودمان ءَ دیما اتکگ‘ (….)۔ بلئے ’میخی ءَ اے دودمان ءَ رَند دست کپتگ (211p. )۔ وہدے کہ کلی گل محمد ءُ دمب سادات ءِ گپ بیت، زانگ بیت کہ چہ بلوچستان ءِ دمگاں اے لِک وڑ کساس شش ہزار سال ساری’باقاعدہ لِک وڑے بوتگ‘(213p. )۔ اے لِک وڑ میخی ءِ وڑا اِنت(212p. )۔ اے درگت ءَ ما گُشت کنیں کہ ہما زمانگ ءَ اے دگہ مزن نامیں دودمانانی گْورا لِک وڑ عکسی دروشم ءَ اَت کہ اے لِک وڑ ءِ بنداتی شکل گُمان کنگ بیت۔ ہمے زمانگ ءَ بلوچستان ءِ تہا یک محکمیں لِک وڑے میخی شکل ہست اَت کہ لِک وڑ ءِ ترقی یافتہ شکل اِنت۔
چہ اے گپاں ما اے آسر ال ءَ کَشِت کنیں
بلوچستان ءَ ساری ءَ چہ یک دودمانے بام ءَ سر اَت، کہ آئی ءِ رَزان ایدگہ دودمانی تہا دست کپتگ اَنت۔
بلوچستان ءِ دودمان سندھ ءِ دودمان ءِ بہرے نہ اَت بلکیں ہما وہد ءَ سندھ وتی دودمان ءِ بنداتی روچانی تہا اَت ۔ ہمے زمانگ ءَ بلوچستان ءِ چیز سندھ ءِ سرزمین ءَ چہ دست کپت اَنت ، بلکیں بلوچستان ایشاں دھات ہم دئیگ ءَ اَت۔ کساس بلوچستان ءِ دودمان ہفت ہزار سال کْوہن اِنت ۔ نبشتہ کارانی رِد ءَ مہرگڑھ ءِ دودمان ہم ہفت ہزار سال ساری ئیگ اِنت۔
زبان ءِ ہمنھشتی ءُ لبز ’’دمب‘‘ ءِ مائیکرو اسٹڈی ءَ پد گُمان بیت بلوچی زبان بلوچستان ءِ دودمان ءِ زبان اَت ءُ اے زبان ہمنھشتی دروشمے ہست اَت۔
بلوچستان ءِ دودمانءِ لِک وڑ ہما دؤر ءَ گْوستگ اَت ءُ کہ ایدگہ دودمان ہما لِک وڑ (عکسی لِک وڑ) ءَ کارمرز کنگ ءَ اِت اَنت۔
[1]۔ ابن حنیف۔ سات دریاؤں کی سرزمین۔ (سکینڈ ایڈیشن)۔( لاہور: فکشن ہاؤس 2017)، صفحہ 28۔
[2]۔ علی عباس جلالپوری۔ روایات تمدن قدیم۔ (لاہور: تخلیقات 2012)، صفحہ 13
[3]۔ مولانا ابوالجلال ندوی۔ بلوچی ظروف پر نقش۔ جریں نمبر 22۔ (کراچی: شعبہ تصفیف و تالیف جامعہ کراچی 2004)، صفحہ 136۔
[4]۔ بچار، سات دریاؤں کی سرزمین ءِ صفحہ نمبر 14 ءَ
[5]۔ بچار، سات دریاؤں کی سرزمین ءِ صفحہ نمبر 163 ءُ 187 ءَ۔
[6]۔ بچار، سات دریاؤں کی سرزمین ءِ صفحہ نمبر 188 ءَ۔
Baloch Students Action Committee is a Student political organization that aims to work for the betterment of Education in Balochistan and politicizing the youth
